Sarsaq sözü Azərbaycan dilində geniş məna çalarlarına malik bir sifətdir. Əsas mənası “səfeh, gic, axmaq, abdal” olmaqla yanaşı, kontekstə görə daha geniş mənalarda da işlənə bilir. Lüğətlərdəki təriflər, sözün bütün məna imkanlarını tam əks etdirməsə də, burada sözün etimologiyasına, məna çalarlarına və istifadə hallarına daha dərindən toxunmaq mümkündür.
Etimalogiyası baxımından "sarsaq" sözünün kökü dəqiq müəyyən olunmasa da, türkiyə dillərindəki "sarsıtmaq" (sarsılmaq) felləri ilə etimoloji bağlılığı ehtimal olunur. Bu bağlamda "sarsaq" fiziki və ya zehni cəhətdən "sarsılmış", "dəlişmiş", "sabitsiz" və "qararsız" vəziyyətdə olanı ifadə edə bilər. Yəni, sözün kökü fiziki sarsıntı və qeyri-sabitlikdən çıxış edərək, məcazi mənada zehni qüsurlu, ağılsız və ya əxlaqsız insanlara aid edilmişdir.
Sözün əsas mənaları aşağıdakılardır:
- Ağılsız, axmaq, səfeh: Bu, sözün ən geniş yayılmış mənasıdır. "Sarsaq adam", "sarsaq hərəkət" kimi ifadələrdə şəxsin və ya hərəkətin ağılsızlığını, mənasızlığını vurğulayır.
- Gic, dəli: Bəzi kontekstlərdə "sarsaq" sözü, ağılsızlıqdan da irəli gedərək, dəlilik və ya giclik mənasında da istifadə oluna bilər. Bu mənada, şəxsin normal düşüncə qabiliyyətinin pozulduğunu ifadə edir.
- Mənasız, boş: Söz, hərəkətlərə, sözlərə və ya işlərə tətbiq edildikdə, onların mənasızlığını, boşluğunu ifadə edir. "Sarsaq danışıq", "sarsaq iş" kimi ifadələrə rast gəlinir.
- Qeyri-ciddi, sərnişin: Bəzi regional dialektlərdə "sarsaq" sözü qeyri-ciddi, sərnişin və məsuliyyətsiz şəxsləri təsvir etmək üçün də istifadə oluna bilər.
Atalar sözündəki "Sarsaq köpək qaysavadan pay umar" misalında, sözün ağılsızlıq və nahaq ümid mənaları birləşir. Köpəyin qaysavadan pay gözləməsi ağılsızlıq kimi təqdim olunur.
Nəticədə, "sarsaq" sözünün mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişir, lakin əsasında həmişə ağılsızlıq, səfehlik, ya da bir növ zehinin qeyri-sabitliyi fikri durur. Sözün istifadə sahəsi geniş olub, həm insanlara, həm də onların hərəkət və sözlərinə tətbiq oluna bilir.