Seyrəkləndirmək fellinin Azərbaycan dilindəki mənası, sadəcə "seyrək hala gətirmək, seyrək etmək" deyil, daha geniş və çoxşaxəlidir. Lügətlərdəki qısa izah, felin əhatə etdiyi bütün mənaları tam əks etdirmir. Əslində, "seyrəkləndirmək" hər hansı bir şeyin sıxlığını azaltmaq, aralıqlarını artırmaq, elementlərin arasında məsafə yaratmaq mənasını verir. Bu proses həm fiziki, həm də məcazi mənada baş verə bilər.
Mənşəcə, "seyrək" sözü "seyrək" sifətinin fel halındadır. "Seyrək" isə "az, nadir, qıt" mənalarını verən köhnə türk sözlərindən törəyib. Beləliklə, "seyrəkləndirmək" hər hansı bir varlığın, cismin və ya hadisənin sıxlığını, tezliyini, yaxud da miqdarını azaltmaq, aralıqlarını açmaq deməkdir.
Mənasını nümunələrlə aydınlaşdıraq:
1. Fiziki mənada: "Bağdakı ağacları seyrəkləndirmək" - Bu cümlədə ağaclar arasındakı məsafəni artırmaq, onların daha az sıx əkilməsini təmin etmək mənası var. Yəni, ağacların sayını azaltmaqla yanaşı, onların daha az sıx şəkildə yerləşdirilməsi də nəzərdə tutulur.
2. Fiziki mənada (başqa nümunə): "Saçlarını seyrəkləndirmək" - Bu, saçların sıxlığını azaltmaq, incəltmək, aralarını açmaq mənasını bildirir. Bu halda, saç sayının azaldılması deyil, onların arasındakı boşluğun artırılması ön plana keçir.
3. Məcazi mənada: "Toplantıda iştirakçıları seyrəkləndirmək" – Bu cümlədə toplanışdakı insanların sayını azaltmaq, onların daha az sıx bir qrupda toplaşmasını təmin etmək mənası var. Bu mənada fiziki sıxlıq azaldılmır, lakin iştirakçıların sayı və ya sıxlığı azalır.
4. Məcazi mənada (başqa nümunə): "Mətni seyrəkləndirmək" – Bu isə mətndəki informasiyanın sıxlığını azaltmaq, cümlələri daha açıq şəkildə ifadə etmək, əlavə detalları çıxartmaq mənasına gəlir. Yəni, mətndəki informasiyanın miqdarı azalır, daha seyrək olur.
Yekun olaraq, "seyrəkləndirmək" felinin mənası sadəcə "seyrək etmək" deyil, həm fiziki, həm də məcazi mənada hər hansı bir şeyin sıxlığını, tezliyini, yaxud da miqdarını azaltmaq, elementləri aralamaq, aralarında boşluq yaratmaq kimi daha geniş və çoxşaxəli bir məna daşıyır.