Səmayi-şəms (ər. سَمَاوِيّ - səma, göy; شَمْس - günəş) – Azərbaycan klassik muğamlarından biridir. Adının mənşəyi ərəb dilindən gəlir və "səma" (göy) və "şəms" (günəş) sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlib. Bu, muğamın mahiyyətini, yəni göyün sonsuzluğu və günəşin parlaqlığı ilə müqayisə olunan möhtəşəmliyi və əzəmətini əks etdirir.
Muğamın adı, əsasən, onun melodik xüsusiyyətləri ilə əlaqədardır. Səmayi-şəms muğamının melodik xətti həm yüksək, uca, səmaya yüksələn, həm də aşağı, isti, günəşin enerjisini əks etdirən hissələrdən təşkil olunur. Bu müxtəliflik muğamın dinamikliyini, rəngarəngliyini və ifadə imkanlarının zənginliyini göstərir. Melodiyanın həm yüksələn, həm də enən hissələri arasında mükəmməl tarazlıq mövcuddur.
Səmayi-şəms muğamının ifasında ifaçının mahirliyi və sənəti xüsusi önəm daşıyır. Çünki muğamın özündə həm lirik, həm də qəhrəmanlıq motivləri vardır. İfaçı bu ziddiyyətli hissləri ifadə edə bilməli, muğamın dramatikliyini və ifadə gücünü tamaşaçıya çatdıra bilməlidir. Muğamın ifası zamanı müxtəlif əsas notlar, maqamlar və bəstəkarın fərdi üslubu da əhəmiyyətli rol oynayır.
Cümlədə işlənmə nümunələri:
- Bu axşam konsertdə Səmayi-şəms muğamı ifa olunacaq.
- Xanəndənin ifasında Səmayi-şəms muğamının möhtəşəmliyi duyuldu.
- Azərbaycan muğamlarının ən gözəl nümunələrindən biri də Səmayi-şəmsdır.