Səməni (ərəb. سمنو – samnū) – Azərbaycan xalqının Novruz bayramı ilə bağlı ən qədim və ən mühüm adət-ənənələrindən biri olub, buğdanın cücərmə prosesi ilə əlaqədardır. Lüğətlərdə sadəcə "Novruz bayramında boşqablarda göyərdilən buğda" kimi tərif edilməsi, mədəni və simvolik əhəmiyyətini tam əks etdirmir.
Səməni, əslində, cücərtilmiş buğdadan hazırlanan bir növ qida məhsuludur. Buğda dənələri xüsusi şəkildə suda cücərdilir, sonra əzilərək yaşıl rəngli, şirin və qatı bir kütlə halına salınır. Bu proses, təkcə qida hazırlamaqla deyil, həm də təbiətin oyanışını, baharın gəlişini, həyatın yenidən canlanmasını simvolizə edir. Səməni hazırlama prosesi özündə müəyyən ritualı ehtiva edir və bu ritualın müxtəlif yerlərdə incə fərqləri olsa da, ümumi mənası eyni qalır.
Novruz süfrəsində səməninə xüsusi yer ayrılır. Onun mərkəzdə yerləşdirilməsi onun əhəmiyyətini vurğulayır. Səməni, sadəcə bir yemək deyil, həm də bərəkət, bol məhsul, sağlamlıq və xoşbəxtlik rəmzi kimi qəbul edilir. Xalq arasında səmənin müxtəlif adları var ("süfrənin gözü", "Novruzun gözü", "həyat ağacı" və s.), bunlar da onun simvolik mahiyyətinin daha aydın təsvirini verir.
Səmənin dilçilik baxımından mənşəyi ərəb dilinə gedib çıxır. "Samnū" sözü, ərəb dilində "səməni" mənasını verən bir kəlmədir və bu, Azərbaycan dilinə ərəb dilindən keçmişdir. Lakin, səmənin hazırlanması və onunla bağlı adət-ənənələr ərəblərdən xeyli qədimdir və daha çox qədim şumer və ya fars mədəniyyətlərinə bağlı ola bilər. Sözün mənası zaman keçdikcə genişlənmiş və simvolik yük qazanmışdır.
Cümlədə işlənmə nümunələri:
- Novruz süfrəsində ətirli səməni göz oxşayırdı.
- Nənəm səbirli-səbirli səməni bişirdi.
- Uşaqlar səməni yeyib sevinirdilər.
- Səməni, Novruz bayramının ən əziz simvollarından biridir.