Sxematiklik sözü, Azərbaycan dilinin izahlı lüğətlərində əsasən "sxematik" sözünün sifət mənasından törəmiş bir isim kimi qeydə alınır və əsasən "sxemə uyğunluq, sxematik xarakter daşıma" mənasında işlənir. Lakin, bu izah kifayət qədər geniş deyil və sözün ehtiva etdiyi nüansları tam əks etdirmir. Daha dəqiq bir izah vermək üçün "sxematiklik" sözünün mənasını aşağıdakı kimi genişləndirə bilərik:
Sxematiklik, bir şeyin sadələşdirilmiş, ümumiləşdirilmiş, əsas xüsusiyyətlərinə diqqət çəkən və detallardan təmizlənmiş bir şəkildə təqdim edilməsidir. Bu sadələşdirmə, əsas xüsusiyyətləri vurğulamaq və başa düşülməni asanlaşdırmaq məqsədi daşıyır. Sxematiklik, tam və dəqiq təsvirə nisbətən, daha ümumi və abstrakt bir təsvirdir. O, mürəkkəb bir prosesin və ya hadisənin sadələşdirilmiş modelini təqdim edir.
Sözün işlənməsinə dair nümunələr:
- Təsvirin sxematikliyi: Rəssamın əsərinin sxematikliyi, əsas fiqurların və kompozisiyanın aydın görünməsini təmin edir, lakin detallardan məhrumdur.
- Pyesin sxematikliyi: Pyesin sxematikliyi, personajların və hadisələrin sadə və stereotipləşdirilmiş formada təqdim olunmasına səbəb olur.
- Fikir tərzində sxematiklik: Onun fikir tərzindəki sxematiklik, problemlərə hərtərəfli yanaşmasına mane olur.
- Elmi tədqiqatda sxematiklik: Elmi tədqiqatın ilkin mərhələlərində sxematiklik, ideyanın əsasını qurmaq üçün faydalıdır.
Etimoloji baxımdan, "sxematiklik" sözü "sxem" sözündən əmələ gəlib. "Sxem" sözü isə yunan mənşəlidir (σχῆμα - *schēma*) və "forma", "quruluş", "plan", "model" mənalarını verir. Beləliklə, "sxematiklik" sözünün mənası, əsasən, bir şeyin sadələşdirilmiş formal, quruluş və ya plan əsasında təqdim edilməsi ilə bağlıdır.
Qeyd etmək lazımdır ki, "sxematiklik" bəzən mənfi kontekstdə də işlənə bilər. Məsələn, bir əsərin sxematikliyi, onu cansız və maraqsız edə bilər. Lakin, çox hallarda sxematiklik, mürəkkəb məsələləri sadə və anlaşıqlı şəkildə izah etmək üçün zəruri bir vasitədir.