Siyahıyaalma sözü, hər hansı bir obyekt, hadisə və ya şəxsin sistematik və kütləvi şəkildə qeydə alınması prosesini ifadə edir. Bu proses əsasən sayım, siyahılaşdırma və ya reyestr yaradılması məqsədi daşıyır. Siyahıya alınan obyektlərin xüsusiyyətləri (say, növ, keyfiyyət, coğrafi yerləşmə və s.) dəqiq və sistemli şəkildə qeyd olunur. Bu qeydlər sonradan təhlil, planlama və idarəetmə məqsədləri üçün istifadə olunur.
Etimoloji baxımdan, "siyahı" sözünün kökü farsca "siyah" (qara) sözündən gəlir. Əvvəllər siyahılar qara mürəkkəblə qara kağızlara yazıldığı üçün bu adlandırma yaranıb. "Alma" isə fe'ldir və "götürmək, əldə etmək, qeydə almaq" mənalarını verir. Beləliklə, "siyahıyaalma" sözü, qara kağızlara qeydə alınma prosesini əks etdirən bir birləşmədir, lakin müasir dövrdə rəng və material növündən asılı olmayaraq, hər hansı bir sistemli qeydə alma işini ifadə edir.
Siyahıyaalma müxtəlif sahələrdə tətbiq olunur: məsələn, əhalinin siyahıya alınması (demoqrafiya), torpaqların siyahıya alınması (kənd təsərrüfatı), əmlakın siyahıya alınması (vergiləndirmə), kitabxana inventarının siyahıya alınması (kitabxanaçılıq) və s. Hər bir sahədə siyahıyaalmanın məqsədi və metodu fərqlənə bilər, lakin ümumi məqsəd obyektlərin dəqiq və tam qeydə alınmasıdır.
Cümlə içində istifadəsi nümunələri:
- Ölkədə əhalinin siyahıya alınması hər on ildən bir aparılır.
- Vergi orqanları əmlakın siyahıya alınmasını həyata keçirirlər.
- Kitabxananın bütün inventarının siyahıya alınması bir həftə çəkdi.
- Müəssisədə işçilərin siyahıya alınması aparıldıqdan sonra yeni bir iş planı hazırlandı.
Siyahıyaalma prosesinin düzgün və tam şəkildə aparılması üçün xüsusi metodologiya və texnologiyaların tətbiqi vacibdir. Bu proses, məlumatların toplanması, emalı, təhlili və saxlanması mərhələlərini əhatə edir.