Sofilik termini, Azərbaycan dilinin izahlı lüğətlərində sadəcə "dindarlıq, zahidlik" kimi təqdim olunsa da, daha geniş və dəqiq bir izah tələb edir. Çünki "sofilik" sadəcə dindarlıq və ya zahidlikdən daha çox şeydir. O, İslam dini çərçivəsində yaranmış mistik bir təriqətdir və həyatın mahiyyətinə, Allahla birləşməyə yönəlmiş xüsusi bir həyat tərzi, fəlsəfə və təcrübə sistemini əhatə edir.
Etimalogiyasına nəzər salsaq, "sofi" sözü ərəb dilindən gəlir və "saf", "təmiz" mənalarını verir. Bu, sofinin dünyəvi arzularından təmizlənmiş, Allah eşqinə yönəlmiş bir şəxs olduğunu ifadə edir. Lakin bu təmizlik yalnız zahiri deyil, həm də bətinidir; yəni daxili ruh halını, qəlbin təmizliyini də əhatə edir.
Sofilik, yalnız bir sıra əməllərə (məs., oruc tutmaq, namaz qılmaq) riayət etməklə kifayətlənmir. O, Allahı tanıma və Ona yaxınlaşma yolunda, özünü təkmilləşdirməyə, nəfsani istəklərdən azad olmağa yönəlmiş bir təcrübədir. Bu təcrübə, səmimi təvəkkül, zikr (Allahın adını zikr etmək), muraqəbə (özünü müşahidə etmək), fikr (düşünmək) və fəna (Allahda fani olmaq) kimi əsas prinsiplər üzərində qurulur.
Sofi, dünyəvi varlığa deyil, ruhani kamilliyə yönəlmişdir. O, fakirlərin, kasıbların, zəiflərin dostudur və cəmiyyətə xeyirli olmağa çalışır. Sofiliyin təlimləri müxtəlif sələflər tərəfindən təfsir olunmuş və bir çox fərqli təriqətləri yaratmışdır. Bu səbəbdən sofiliyin təfsirində müxtəliflik mövcuddur. Ancaq ümumi əsas hər cür təfsirdə Allah eşqinə yönəlmiş ruhani kamillik axtarışıdır.
Cümlədə istifadəsi nümunələri:
- Onun həyatı sofilik prinsiplərinə əsaslanırdı.
- Sofilik təriqətinin əsas məqsədi Allahla birləşməkdir.
- O, sofilik fəlsəfəsini dərindən araşdırırdı.
- Sofiliyin təsiri onun həyatında aydın görünürdü.