Soysuz sifəti, əsasən, soy-kökünün bilinməməsi və ya olmaması mənasını verir. Lüğətlərdəki "soyu, əsli olmayan, ya məlum olmayan" tərifi qısadır və tam mənzərəni əks etdirmir. Daha geniş izah etmək istəsək, “soysuz” sözü bir neçə kontekstdə fərqli mənalar daşıyır. Birinci mənası, insanın mənşəyinin, nəslinin, ailə tarixinin bilinməməsi, qeydə alınmaması və ya gizlədilməsidir. Bu mənada soysuzluq, şəxsiyyətin sosial və ya tarixi kontekstdə özünü təyin etmək bacarığını məhdudlaşdırır. Məsələn: "O, soysuz bir adam idi, keçmişi haqqında heç nə məlum deyildi."
İkinci mənada, “soysuz” sözü aşağı mənşəli, aşağı təbəqədən olan, nüfuzsuz və ya nüfuzunu itirmiş kəslər üçün işlədilir. Bu istifadədə, soysuzluq sosial status ilə bağlıdır və mənfi bir konnotasiya daşıyır. Məsələn: "O, soysuz bir ailədən gəlirdi, buna görə də cəmiyyətdə yer tuta bilmirdi." Bu mənada "aşağı təbəqəli", "nüfuzsuz", "əsilzadə olmayan" kimi sözlərlə sinonim kimi istifadə oluna bilər.
Üçüncü mənada, "soysuz" sözü, nəcib olmayan, əsilzadə olmayan mənasında işlənir. Bu istifadə, əsasən, tarixi kontekstdə, aristokratik və ya zadəgan sinifləri ilə əlaqədar olaraq rast gəlinir. Məsələn: "Soysuz əsgərlər şahzadəyə xəyanət etdilər." Bu kontekstdə "soysuz" sözü "zadəgan olmayan", "adi", "aşağı əsilzadə" kimi ifadələrlə əvəz oluna bilər.
Sözün etimologiyasına gəldikdə isə, "soy" felindən törəmişdir. "Soy" sözü, nəsil, kök, əcdad mənalarını ehtiva edir. "-suz" şəkilçisi isə "olmayan", "məhrum olan" mənasını verir. Beləliklə, "soysuz" sözü "soy olmayan", "kökü bilinməyən", "nəsli məlum olmayan" mənalarını tam olaraq özündə cəmləşdirir.
Qeyd edək ki, "soysuz" sözü bəzi hallarda pejorativ (mənfi) bir konnotasiya ilə işlədilir və bu səbəbdən istifadəsində diqqətli olmaq lazımdır. Müasir Azərbaycan dilində daha neytral sinonimlərin seçilməsi məsləhət görülür.