Sözsüz sözü Azərbaycan dilində sifət və zərf kimi işlənən bir söz olub, əsasən danışma, ifadə və ya izah edilməmə halını bildirir. Mənşəcə "söz" və "suz" şəkilçisindən əmələ gəlmişdir. "suz" şəkilçisi isə mənfi məna bildirən bir şəkilçi olub, sözün mənasını əks istiqamətə yönəldir. Beləliklə, "sözsüz" sözü əslində "sözü olmayan", "sözə ehtiyacı olmayan", "sözlə ifadə edilməyən" kimi mənaları ehtiva edir.
Sifət kimi işləndikdə, "sözsüz" bir varlığın və ya hadisənin sözlə ifadə edilməsinə ehtiyacının olmamasını, özündən aşkar görünən bir xüsusiyyətə malik olmasını bildirir. Məsələn, "Sözsüz dəstək" deyəndə, dəstəyin açıq-aşkar, danışmaya ehtiyac qalmadan hiss edilən bir halda olduğunu nəzərdə tuturuq. "Sözsüz əlamət" ifadəsində də eyni məntiq işləyir: əlamət açıq-aşkar, sözlə izah edilməyə ehtiyac duyulmadan görünür.
Zərf kimi işləndikdə isə "sözsüz" bir hərəkətin və ya vəziyyətin sözlə izah edilmədən, danışılmadan, anlaşılan bir şəkildə baş verməsini göstərir. Məsələn, "O, sözsüz razılaşdı" cümləsində "sözsüz" zərfi, razılığın sözlə ifadə edilmədən, bədən dili və ya digər qeyri-sözlü ünsiyyət vasitələri ilə aydın olduğu bildirilir. "Sözsüz başa düşdü" cümləsində isə başa düşmənin açıq-aşkar, əlavə izah olmadan, anlaşılan bir şəkildə olduğu vurğulanır.
Qeyd etmək lazımdır ki, "sözsüz" sözü bəzən "şübhəsiz", "mütləq", "əlbəttə" mənalarında da işlənə bilər, ancaq bu, əsas mənasından bir qədər kənara çıxışdır. Bu istifadələrdə səbəb-nəticə əlaqəsinin güclü olduğu, bir hadisənin başqa bir hadisədən məntiqi olaraq irəli gəldiyi vəziyyətlər nəzərdə tutulur. Məsələn, "Sözsüz ki, yağış yağacaq" cümləsində, hava şəraitinin göstəricilərinə əsasən yağışın yağmasının qaçılmaz olduğu vurğulanır.
Ümumiləşdirərək deyə bilərik ki, "sözsüz" sözü bir çox kontekstlərdə işlənə bilir və kontekstdən asılı olaraq mənası incə fərqlər göstərə bilər. Lakin, əsas mənası hər zaman danışma, ifadə və ya izah edilməmə ilə bağlıdır.