Spirtölçən (is. xüs.) – Spirtli mayelərdə spirt miqdarını (həcm faizini) ölçmək üçün istifadə olunan bir cihaz. Müxtəlif növ spirtölçənlər mövcuddur, lakin əsas iş prinsipi mayenin sıxlığının spirt konsentrasiyasından asılı olaraq dəyişməsinə əsaslanır. Mayenin sıxlığı dəyişdikcə, spirtölçən mayenin içərisində müəyyən bir hündürlükdə dayanır və bu hündürlük spirt faizini göstərən qrafikdə oxunur.
Spirtölçənin işləmə prinsipi Arximed qanununa əsaslanır. Cihaz ümumiyyətlə şüşədən hazırlanır və içərisinə qıfılmaq üçün qurğuşun və ya digər ağır metallardan hazırlanmış bir çəki əlavə olunur. Spirtölçənin gövdəsində isə spirt konsentrasiyasını göstərən bir miqyas (qrafik) mövcuddur. Mayenin sıxlığı azaldıqca (spirt miqdarı artdıqca) spirtölçən daha çox batır, əksinə, sıxlıq artdıqca (spirt miqdarı azaldıqca) daha az batır.
Spirtölçənlər müxtəlif sahələrdə, o cümlədən qida sənayesi, kimya sənayesi, tibb və s. tətbiq olunur. Məsələn, içkilərin istehsalında, tibbi məqsədlə istifadə olunan spirtlərin tərkibinin təyini üçün, laboratoriya təhlillərində və s. spirtölçəndən istifadə edilir. Müxtəlif spirt növləri (məsələn, etil spirti, metil spirti) üçün fərqli kalibrləməyə malik spirtölçənlər mövcuddur.
Etimologiya: "Spirtölçən" sözü "spirt" və "ölçən" sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlmişdir. "Spirt" sözü fars dilindən keçmişdir, "ölçən" isə türk mənşəli bir sözdür.
Cümlədə işlənmə nümunələri:
- Araqdakı spirt miqdarını dəqiq ölçmək üçün spirtölçəndən istifadə etdi.
- Laborant spirtölçən vasitəsilə məhlulun spirt konsentrasiyasını təyin etdi.
- Brendinin keyfiyyətinə nəzarət etmək üçün zavodda spirtölçənlərdən geniş istifadə olunur.