Standartlaşdırma (rus. стандартизация, ing. standardization) – müəyyən bir sahədəki obyektlər, proseslər və ya xidmətlər üçün ümumi, qəbul olunmuş və rəsmi olaraq təsdiq edilmiş tələblər, qaydalar və xüsusiyyətlər müəyyən etmək prosesidir. Bu, müxtəlif məhsulların, sistemlərin və ya proseslərin bir-biri ilə uyğunluğunu, müqayisə edilə bilməsini və əvəz edilə bilməsini təmin etmək məqsədi daşıyır. Standartlaşdırma, istehsalın səmərəliliyini artırır, keyfiyyəti yaxşılaşdırır, təhlükəsizliyi təmin edir və ticarəti asanlaşdırır.
Standartlaşdırmanın əsas məqsədləri arasında aşağıdakıları göstərmək olar:
- Uyğunluq: Müxtəlif istehsalçılar tərəfindən hazırlanmış məhsulların və ya sistemlərin bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqə qurma imkanının təmin edilməsi.
- İnteroperabilitet: Müxtəlif sistemlərin və ya cihazların bir-biri ilə problemsiz işləmə qabiliyyətinin təmin edilməsi.
- Keyfiyyət: Məhsul və xidmətlərin keyfiyyətinin yüksəldilməsi və sabit saxlanması.
- Təhlükəsizlik: Məhsul və xidmətlərin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi.
- Səmərəlilik: İstehsal proseslərinin səmərəliliyinin artırılması və xərclərin azaldılması.
- Ticarət: Beynəlxalq ticarətin asanlaşdırılması və maneələrin aradan qaldırılması.
Standartlaşdırma prosesi müxtəlif səviyyələrdə həyata keçirilir: milli, regional və beynəlxalq. Milli standartlar müəyyən bir ölkənin daxilində tətbiq olunur, regional standartlar müxtəlif ölkələri əhatə edir, beynəlxalq standartlar isə bütün dünya üzrə qəbul olunur. Beynəlxalq Standartlar Təşkilatı (ISO) beynəlxalq standartlaşdırmada əsas rol oynayır.
Standartlaşdırma prosesi, standartların hazırlanması, qəbul edilməsi, tətbiqi və nəzarəti mərhələlərini əhatə edir. Standartlar müvafiq mütəxəssislər tərəfindən hazırlanır və milli və ya beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən təsdiq edilir. Standartların tətbiqi müəssisələrin öz məhsul və proseslərini standartlara uyğunlaşdırmasını tələb edir. Nəzarət isə standartlara riayət olunmasını təmin etmək üçün həyata keçirilir.
“Standartlaşdırmaq” feli isə bu prosesi həyata keçirmək, yəni müəyyən meyarlar və qaydalara uyğunlaşdırmaq, bir formaya salmaq deməkdir. Məsələn: “Zavod məhsulların istehsalını standartlaşdırdı” və ya “Müəssisə iş proseslərini standartlaşdırmaq üçün yeni bir sistem tətbiq etdi”. Bu feilin istifadəsi müəyyən bir sistemin, prosesin və ya məhsulun standartlara uyğunlaşdırılmasını vurğulayır.