Sterilizasiya [lat. sterilis - sonsuz, məhsuldar olmayan] – hər hansı bir obyekt, material və ya mühitin bütün formalı həyat formalarının, xüsusilə də mikrobların (bakteriyalar, viruslar, göbələklər, sporlar) tamamilə məhv edilməsi və ya aradan qaldırılması prosesidir. Bu proses, müəyyən bir obyektin və ya mühitin tam olaraq steril vəziyyətə gətirilməsini nəzərdə tutur.
Sterilizasiya müxtəlif üsullarla həyata keçirilir. Bunlardan ən geniş yayılmışları aşağıdakılardır:
Fiziki üsullar:
- Qaynatma: Suyun qaynama temperaturunda (100°C) müəyyən müddət ərzində aparılan sterilizasiya. Bu üsul nisbətən sadədir, ancaq bütün mikroorqanizmləri, xüsusilə də sporları məhv etmək üçün yetərli olmaya bilər.
- Avtoklavlama: Yüksək təzyiq altında buxarın istifadəsi ilə aparılan sterilizasiya. Yüksək təzyiq qaynama temperaturunu artırır (121°C və daha yuxarı), bu da sporların məhv edilməsini təmin edir. Tibbi alətlərin və digər materialların sterilizasiyasında ən effektiv üsullardan biridir.
- Quru istilik sterilizasiyasi: Yüksək temperaturda (160-180°C) quru hava ilə aparılan sterilizasiya. Metal alətlər, şüşə əşyalar və toz halında olan bəzi materialların sterilizasiyasında istifadə olunur.
- Filtrdən keçirmə: Maye və qazların sterilizasiyası üçün xüsusi bakteriya saxlayan filtr sistemlərinin istifadəsi. Bu üsul bakteriya və digər mikroorqanizmləri fiziki olaraq ayırır.
- Radiasiya: İonlaşdırıcı radiasiya (gamma şüaları, elektron şüaları) vasitəsilə aparılan sterilizasiya. Tibbi materialların, qida məhsullarının və digər əşyaların sterilizasiyasında geniş tətbiq olunur.
Kimyəvi üsullar:
- Kimyəvi maddələrin istifadəsi: Müxtəlif dezinfeksiyaedici və sterilizasiyaedici kimyəvi maddələrin (məsələn, etilen oksid, formaldehid, glutaraldehid) istifadəsi. Bu üsul əsasən istiyə həssas olan materialların sterilizasiyasında tətbiq olunur.
Sterilizasiya prosesi müxtəlif sahələrdə, o cümlədən tibb, farmakologiya, qida sənayesi, kosmetika sənayesi və elmi tədqiqatlarda geniş tətbiq olunur. Prosesin effektivliyi sterilizasiya üsulunun düzgün seçilməsindən və prosedur protokollarına ciddi əməl olunmasından asılıdır. Sterilizasiyanın məqsədi infeksiyaların qarşısının alınması, məhsulların keyfiyyətinin qorunması və elmi tədqiqatların dəqiqliyinin təmin edilməsidir.