SÜJET [fr. sujet]
Ədəbiyyat, dramaturgiya və ssenaristika terminidir. Əsərin əsas hadisələrinin ardıcıllığı, surətlərin qarşılıqlı əlaqələri, onların hərəkət və davranışlarının bütövlüyü və bu hadisələrin əsərin əsas konfliktinə tabe olması ilə səciyyələnən bədii təsvir formasıdır. Süjet sadəcə hadisələrin xronoloji ardıcıllığını deyil, həm də bu hadisələrin bədii təşkili, kompozisiya quruluşu, onların səbəb-nəticə əlaqələri və dramatik gərginliyi nəzərdə tutur. Hadisələrin təsvirinə yanaşma üsuluna görə süjet xronoloji, retrospektiv, paralel və sair ola bilər. Süjetin əsas elementi konfliktdir. Konfliktin inkişafı, gərginliyin artması, kulminasiya və krizis süjet xəttinin əsas mərhələlərini təşkil edir. Süjetin qurulması əsərin ideya-bədii məqsədinə, müəllifin bədii dünyagörüşünə bağlıdır.
Süjetin əsas komponentləri bunlardır:
- Ekspozisiya: Əsərin əsas hadisələrinə hazırlıq mərhələsi, əsərin personajları, mühit və əsas konfliktin əsasları haqqında məlumat verilir.
- Bəsitləşmə: Konfliktin inkişafı, əsas qarşıdurmanın kəskinləşməsi.
- Kulminasiya: Konfliktin ən yüksək nöqtəsi, gərginliyin pik həddi.
- Krizis: Konfliktin həll olunması üçün əsas qarşıdurmanın həlledici anı.
- Razvıazka: Konfliktin nəticəsi, gərginliyin azalması və əsərin sonu.
Müxtəlif ədəbi janrlarda süjetin quruluşu və əhəmiyyəti fərqlənə bilər. Məsələn, epik əsərlərdə süjet daha geniş və mürəkkəb ola bilər, lirik əsərlərdə isə hadisələrin ardıcıllığı daha az önəm daşıyır. Dramaturgiyada süjet daha sıx və dinamik olur, hadisələr məhdud bir zamanda və məkanda cərəyan edir. Süjetin seçimi və təşkili əsərin ümumi təəssüratına və oxucuya/tamaşaçıya təsir gücünə böyük təsir göstərir.
Misallar: