Sünbülləşmək felinin Azərbaycan dilindəki mənası, sadəcə "sünbül halına gəlmək" və ya "sünbül bağlamaq" kimi dar mənada izah edilməkdən daha geniş və dəqiq şəkildə aşağıdakı kimi təqdim oluna bilər:
Sünbülləşmək, əsasən taxıl bitkilərinin (buğda, arpa, çovdar və s.) yetişmə dövrünün son mərhələsini, başağının tam formalaşmasını və sünbül əmələ gətirməsini ifadə edən bir fərdi feldir. Bu prosesdə bitkinin gövdəsindəki çiçək qrupları bir araya toplaşaraq uzanır, toxumlar əmələ gəlir və başağının xarakterik sünbül forması meydana çıxır. Beləliklə, sünbülləşmək, bitkinin yetişməsinin tamamlanması və məhsul verəcəyinin əlamətidir.
Lüğətdəki "sünbüllənmək" sinonimi ilə əlaqədar olaraq, qeyd edək ki, hər iki söz demək olar ki, eyni mənaya malikdir. Ancaq incə bir fərq də vardır. "Sünbülləşmək" daha çox bitkinin təbii inkişaf prosesinə, "sünbüllənmək" isə bu prosesin nəticəsinə, yəni sünbülün əmələ gəlməsinə işarə edir. Məsələn, "buğda sünbülləşir" deyəndə biz bitkinin inkişaf prosesindən danışırıq, "buğda sünbülləndi" deyəndə isə prosesin başa çatdığını və sünbülün artıq formalaşdığını bildiririk.
Sözün mənşəyinə gəldikdə, "sünbül" sözü ərəb mənşəli olub, taxıl bitkilərinin başağını ifadə edir. "-ləşmək" isə Azərbaycan dilinin tərkib hissəsi olub, felə "hal almaq", "əmələ gəlmək" mənaları qatır. Beləliklə, "sünbülləşmək" sözü əslində "sünbül halına gəlmək" mənasını verir.
Verdiyiniz nümunə cümləsində ("… sünbülləşməmişdən yanıb qaralmış zəmilərə...") fel məhrumiyyət mənasında işlənmişdir. Yəni taxıllar sünbül bağlamadan, yetişmədən yanaraq məhv olmuşdur. Bu cümlədə sünbülləşmənin bitkinin inkişafı üçün vacib bir mərhələ olduğu və onun olmamasının fəlakətli nəticələrə gətirib çıxardığı vurğulanır.
Başqa cümlə nümunələri:
- Tarlalarda buğda artıq sünbülləşməyə başlayıb.
- Yaz yağışları bitkilərin tez sünbülləşməsinə kömək etdi.
- Quraqlıq səbəbindən taxıllar vaxtında sünbülləşmədi.