Sürtünmək sözü Azərbaycan dilində geniş mənada "bir səthin digər bir səthə toxunması, o səth boyunca hərəkət etməsi" mənasını ifadə edir. Bu toxunma, təmas fiziki təsirlərə, sürtünmə qüvvəsinə səbəb olur. Lüğətlərdə qeyd edilən "qayıd" mənası isə daha dar, məcazi məna daşıyır və əsasən, şeylərin bir-birinə sürtülərək təmizlənməsi, parlatılması, ya da bir şeyin başqa bir şeyə yüngülcə toxunması kimi hallarda işlədilir.
Sözün etimologiyasına nəzər salsaq, kökü türk dillərinin ümumi leksikasına aiddir. "Sürt" felinin -mək şəkilçisi ilə əmələ gəlir. "Sürt" felinin özündə də qüvvətli bir toxunma, təzyiq, hərəkət mənası vardır. Ona görə də "sürtünmək" yalnız fiziki təmas deyil, həm də bu təmasın səbəb olduğu təsiri ifadə edir.
Misallar:
• Fiziki sürtünmə: "Ayaqqabılarım yolun quru torpağına sürtünərək tozlandı." (Burada sürtünmə nəticəsində tozlanma baş verir.)
• Məcazi sürtünmə (qayıd): "Qarışmış ipəyi divara sürtərək təmizlədi." (Burada sürtünmə təmizləmə məqsədi daşıyır.)
• Yüngül toxunma: "Əli ilə qızın yanağını yüngülcə sürtdü." (Burada sürtünmə zərif, yüngül bir toxunmanı ifadə edir.)
Verilən nümunə cümləsində ("Naxırdan ayrılaraq həyətə dönmüş sarı inək ağır-ağır yeriyib Səkinəni...") "sürtünmək" sözü yoxdur, lakin cümlənin mənasına əsasən, inəyin hərəkəti zamanı bədəninin ətrafdakı cisimlərə sürtünməsi təsəvvür edilə bilər. Məsələn, cümləni "Naxırdan ayrılaraq həyətə dönmüş sarı inək ağır-ağır yeriyib, bədəni hasara sürtünüb Səkinəni..." kimi tamamlamaq olar.