Şaxşax sözü Azərbaycan dilində uşaq oyuncağı üçün işlənən bir termindir. Lüğətlərdə sadəcə "silkələdikdə içərisindəki xırda daşlardan səs çıxan uşaq oyuncağı" kimi izah olunsa da, mənasının daha geniş və zəngin olduğunu qeyd etmək lazımdır. Şaxşax, əsasən, içi xırda daş, qırıntı və ya bənzər səs çıxaran əşyalarla dolu, silkləndikdə xarakterik bir səs verən, adətən, sadə quruluşa malik bir uşaq oyuncağıdır. Səs çıxarması onun əsas xüsusiyyətidir və bu səs uşaqlar üçün maraqlı və əyləncəlidir.
Sözün etimologiyasına nəzər salsaq, "şax" və "şaxlamaq" felləri ilə bağlılığı görünür. "Şaxlamaq" sarsıtmaq, silkələmək mənalarını verir. Beləliklə, "şaxşax" sözünün "silkələndikdə səs çıxaran şey" mənasını ifadə etdiyi ehtimal olunur. "Şax" komponentinin, səsin kəskinliyini və titrəyişini ifadə etməsi də mümkündür. Sözün fonetik quruluşu da bu ehtimalı gücləndirir.
Şaxşaxın formaları müxtəlif ola bilər. Adətən, sadə, dəyirmi və ya oval formalı kiçik qablar (məsələn, ağac, metal və ya plastikdən hazırlanmış) olur. Ancaq bununla yanaşı, digər formalarda da hazırlana bilər. İçindəki səs çıxaran əşyalar da müxtəlif ola bilər: kiçik daşlar, quruyub büzüşmüş toxumlar, parçalar, muncuqlar və s. Oyuncağın materialı və içərisindəki əşyaların növündən asılı olaraq, səsin xüsusiyyəti də dəyişir.
Misal cümlələr:
• Ana uşağına yeni bir şaxşax aldı.
• Uşaq şaxşaxı silkələyərək əylənirdi.
• Köhnə taxta şaxşaxın səsi lap başqa idi.
• Oyuncaqsatan şaxşaxları səsləndirərək uşaqları cəlb edirdi. ("Ay yaxşı şaxşax, banlayan xoruz!" ifadəsi oyuncağın reklamı kimi səslənir və uşaqların diqqətini cəlb etmək üçün istifadə olunan bir üslubdur.)
Beləliklə, "şaxşax" sözü sadə bir oyuncaqdan daha çox, uşaqlığın, sadəliyin, əyləncənin simvolu kimi də qəbul oluna bilər. Onun mənası sadəcə bir lüğət tərifindən daha çox əhatə edir.