Şaplamaq felinin Azərbaycan dilindəki mənası, sadəcə "şapalaq vurmaq" və ya "şapalaqlamaq"dan daha geniş və çoxqatlıdır. Lüğətlərdəki qısa izah, sözün ifadə etdiyi hərəkətin fiziki tərəfini əks etdirir, lakin onun kontekstə bağlı olaraq əldə edə biləcəyi emosional və məcazi mənaları əhatə etmir.
Etimoloji baxımdan, "şaplamaq" feli "şapalaq" sözündən törəmişdir. "Şapalaq" sözünün mənşəyi dəqiq olaraq müəyyən edilməsə də, ehtimal ki, onomatopoetik bir söz olduğundan, səsin təqlidi yolu ilə yaranmışdır. Yəni, şapalaq vurulduğu zaman çıxan səsə bənzədilərək formalaşmışdır. Bu da feli anlamaq üçün əhəmiyyətlidir, çünki sözün səs təqlidi kökü onun intensivliyini və təsirini ifadə edir.
Məna çalarları: "Şaplamaq" sadəcə bir neçə dəfə şapalaq vurmaq mənasını verə bilər, lakin cümlənin kontekstindən asılı olaraq mənası dəyişə bilər. Misal üçün, verilən misal cümlədə ("İstəyirsənmi, peysərinə bir, beş, on yol da şaplayım, elə düz gedəsən?…" ) "şaplamaq" hədə-qorxu, təzyiq və ya əzab vermək mənasında işlənir. Yəni, əslində fiziki şapalaq vurmaqdan daha çox, təhdid və ya qorxu ilə hərəkətə təhrik etmək mənasını daşıyır.
Müxtəlif kontekstlərdə istifadəsi: "Şaplamaq" aşağıdakı kimi fərqli mənalarda istifadə oluna bilər:
- Fiziki şapalaq vurmaq: Uşaq yaramazlıq etdiyi üçün atası onu şapladı.
- Təhdid və ya qorxu ilə hərəkətə təhrik etmək: Onu işdən çıxarmaqla şapladı.
- Sərt tənqid etmək, kəskin şəkildə danlamaq: Onun səhvini şapladı.
- Məcazi mənada, sürətlə vurmaq, tərpətmək: Yağış damlaları pəncərə şüşəsini şaplayırdı.
Beləliklə, "şaplamaq" sözünün mənası yalnız onun lüğətdəki qısa tərifi ilə məhdudlaşmır. Sözün mənasını düzgün anlamaq üçün onun kontekstdə necə işləndiyi nəzərə alınmalıdır. Yuxarıda göstərilən nümunələr, sözün leksik mənasından kənara çıxaraq fərqli məcazi mənalar kəsb edə biləcəyini göstərir.