Şeşələmək felinin Azərbaycan dilindəki mənası, sadəcə "dikəltmək, dik saxlamaq, iti tutmaq" kimi qısa bir izahla kifayətlənə bilməz. Daha geniş və dəqiq bir şəkildə izah etmək üçün kontekstin əhəmiyyətini nəzərə almaq lazımdır. "Şeşələmək" feli əsasən bir şeyin və ya birinin mövqeyini, duruşunu, şəklini əvvəlki vəziyyətində, dik və ya düz şəkildə saxlamaq mənasında işlənir. Bu, həm fiziki, həm də məcazi mənada baş verə bilər.
Fiziki mənada: Misal üçün, "qulaqlarını şeşələmək" ifadəsi qulaqların dik vəziyyətdə, aşağı sallanmadan saxlanılması deməkdir. Bu, diqqətli dinləmək və ya ətraf səslərə həssas olmaq kimi mənalar da daşıya bilər. Başqa bir nümunə olaraq, bir obyektin, məsələn, dirəyin şeşələnməsi, onun dik vəziyyətdə saxlanılması, yıxılmasının qarşısının alınması deməkdir. Burada əsas vurğu, mövqenin sabitliyi və dikliyinin qorunmasıdır.
Məcazi mənada: "Şeşələmək" feli bəzən daha geniş məcazi mənada da işlənə bilər. Məsələn, "fikirlərini şeşələmək" ifadəsi, fikirlərin səliqəli, dəqiq və aydın şəkildə ifadə edilməsi, qarışıqlıqdan və dəqiqsizliyindən uzaqlaşılması deməkdir. Yəni, burada dik saxlamaq fikrin düzgün və aydın şəkildə ifadə edilməsi kimi başa düşülür. Həmçinin, bir işi, bir layihəni şeşələmək, onun düzgün və planlaşdırılmış şəkildə icra olunmasını təmin etmək, planlaşdırılan istiqamətdə irəliləməsinin təmin edilməsi demək ola bilər.
Etimologiya: "Şeşələmək" feli türk dillərindən gəlmiş bir sözdür. Ən çox ehtimal olunan kökü, bir şeyin dik və möhkəm durmasını ifadə edən bir kök sözdür. Bu kök söz, "şəş" kimi sözlərlə əlaqəli ola bilər. Ancaq bu etimoloji təhlilin daha dəqiq araşdırılması tarixi dilçilik mənbələrinə əsasən aparılmalıdır.
Cümlədə işlənmə nümunələri:
- O, qulaqlarını şeşələyərək müəllimin sözlərini diqqətlə dinləyirdi.
- İşçilər dirəyi şeşələyərək onun yıxılmasının qarşısını aldılar.
- Layihə rəhbəri, hər şeyi şeşələyərək işi uğurla başa çatdırdı.
- Mən fikirlərimi şeşələyərək özümü daha aydın ifadə edə bildim.