Şəhər sözü fars mənşəli olub (شهر - şahr), Azərbaycan dilində geniş yayılmış və çoxmənalı bir leksik vahiddir. Əsas mənası inzibati, iqtisadi və mədəni funksiyaları yerinə yetirən, böyük və sıx əhalisi olan yaşayış məntəqəsini bildirir. Bu mənada şəhər, kənddən, qəsəbədən fərqli olaraq, daha mürəkkəb sosial struktur, inkişaf etmiş infrastruktur və müxtəlif sahələrdə ixtisaslaşmış əhali ilə səciyyələnir.
Şəhərin əsas xüsusiyyətləri aşağıdakılardır:
- İnzibati mərkəz: Şəhər, müəyyən bir ərazinin idarə olunması üçün mərkəzi inzibati orqanların yerləşdiyi bir məkandır. Burada dövlət qurumları, yerli özünüidarəetmə orqanları və digər idarələr fəaliyyət göstərir.
- İqtisadi mərkəz: Şəhər, ticarət, sənaye, maliyyə və digər iqtisadi fəaliyyətlərin inkişaf etdiyi bir məkandır. Burada müxtəlif müəssisələr, fabriklər, ticarət mərkəzləri və maliyyə institutları yerləşir.
- Mədəniyyət mərkəzi: Şəhər, teatrlar, muzeylər, kitabxanalar, universitetlər və digər mədəniyyət müəssisələrinin yerləşdiyi bir məkandır. Burada incəsənət, elm və mədəniyyətin inkişafı üçün əlverişli şərait yaradılır.
- Yüksək əhali sıxlığı: Şəhərlər, kənd və qəsəbələrlə müqayisədə daha yüksək əhali sıxlığı ilə səciyyələnir. Bu, şəhərin infrastrukturunun və xidmət sisteminin daha mürəkkəb olmasına səbəb olur.
- İxtisaslaşma: Şəhərlər tez-tez müəyyən iqtisadi fəaliyyət növləri ilə ixtisaslaşır. Məsələn, sənaye şəhəri, turizm şəhəri, universitet şəhəri və s.
"Şəhər" sözü müxtəlif kontekstlərdə fərqli mənalarda işlənə bilər. Məsələn, "böyük şəhər", "tarixi şəhər", "sənaye şəhəri", "dənizkənarı şəhər" ifadələrində şəhərin ölçüsü, tarixi, iqtisadi strukturu və ya coğrafi mövqeyi vurğulanır. Həmçinin, məcazi mənada "şəhər" sözü bəzən böyük və sıx əhalisi olan bir yerə, məsələn, böyük bir qurd yuvasına və ya arı kovanına istinadən işlənə bilər.