Şələlənmək sözü Azərbaycan dilində məcazi mənada işlənən bir feldir. Lüğətlərdəki "şələ edib dalına götürmək, yüklənmək, dalına yük çatmaq" tərifi sözün əsas mənasını ifadə etsə də, daha geniş və dəqiq izah tələb edir. "Şələ"nin özünün də bir neçə mənası var: ağır yük, çətinlik, məsuliyyət. Buna görə də "şələlənmək" həm fiziki, həm də mənəvi bir yükü öz üzərinə götürmək, bir işin və ya məsuliyyətin ağırlığını hiss etmək deməkdir.
Sözün mənşəyinə gəldikdə, "şələ" sözünün kökü türk dillərindəki ağırlığı bildirən köklərə bağlı olması ehtimal olunur. "Lənmək" isə felə mənsubiyyət bildirən bir şəkilçi olub, hərəkətin davamlılığını və ya təkrarlanmasını ifadə edir. Beləliklə, "şələlənmək" sözü "ağırlıq altında qalmaq", "ağırlıq qəbul etmək" mənasını da özündə əks etdirir.
Cümlə içində istifadəsinə baxaq: "O, ailəsinin bütün məsuliyyətini öz üzərinə götürərək şələlənmişdi." bu cümlədə "şələlənmək" ağır bir yükü, məsuliyyəti öz üzərinə götürmək mənasında işlənmişdir. Başqa bir nümunə: "Dağdan aşağı enərkən, ağır çantasıyla şələlənmişdi." bu cümlədə isə fiziki bir yükün ağırlığını hiss etmək mənası önə çıxır. Göründüyü kimi, "şələlənmək" sözünün mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişə bilsə də, əsasında hər zaman bir yükün, məsuliyyətin, ağır bir vəziyyətin təsiri yatır.
Verdiyiniz nümunə cümlədə ("Kosa, Mədətin kara gələcəyi qorxusundan Əfruz bacıya təslim olub boyun əydi") "şələlənmək" istifadə olunmayıb. Lakin, bu cümlədə Kosanın qorxu və narahatlıq hissi keçirdiyini görürük. Əgər bu cümləyə "şələlənmək" sözünü əlavə etsək, məsələn, "Kosa, Mədətin kara gələcəyi qorxusundan şələlənərək Əfruz bacıya təslim olub boyun əydi" şəklində istifadə edə bilərik. Bu halda, Kosa qorxu və gələcəkdən narahatlıq səbəbindən ruhən çöküntü içində, ağır bir yük altında olduğunu ifadə edər.