Şiddətli sifəti, əsasən "çox güclü", "çox qüvvətli" və ya "dəhşətli" mənalarını ifadə edir. Lakin bu tərif, sözün bütün imkanlarını tam əhatə etmir. Daha dəqiq bir izah vermək üçün kontekstin vacibliyini vurğulamaq lazımdır. Şiddət, qüvvənin, təsirin, hərəkətin və ya hadisənin intensivliyini, yəni nə dərəcədə güclü və təsirli olduğunu göstərir.
Mənşəcə, sözün kökü ərəb dilindəki "şiddət" sözündəndir ki, bu da "güc", "qüvvət", "təzyiq" kimi mənaları özündə birləşdirir. Azərbaycan dilində istifadəsində bu mənşə aydın görünür. Şiddətli bir hadisə həm fiziki qüvvənin təzahürü ilə (məsələn, şiddətli külək, şiddətli zəlzələ), həm də emosional, psixoloji və ya sosial təsirlə (məsələn, şiddətli ağrı, şiddətli mübahisə, şiddətli rəqabət) xarakterizə oluna bilər.
Misallar:
- Fiziki qüvvə: "Şiddətli yağış bütün şəhəri su altında qoydu." (Güclü yağışın təbii qüvvəsinə işarə edilir.)
- Emosional və ya psixoloji təsir: "Şiddətli baş ağrısı onu yatağa məcbur etdi." (Ağrının intensivliyini vurğulayır.)
- Sosial və ya ictimai hadisələr: "Şiddətli münaqişə nəticəsində iki ölkə arasında münasibətlər gərginləşdi." (Münaqişənin kəskinliyini və təsirinin gücünü göstərir.)
- Təbii fəlakətlər: "Şiddətli qasırğa bir çox evləri dağıtdı." (Qasırğanın gücünü və dağıdıcı təsirini ifadə edir.)
Verdiyiniz nümunələrdə də şiddətli sözünün mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişir: "Mədəndə şiddətli bir yanğın vardı" cümləsində yanğın qüvvəsinin və dağıdıcı təsirinin gücü vurğulanır; "şəhərdə olduqca şiddətli bir vuruş" cümləsində isə vuruşun şiddəti, yəni qanlı və dağıdıcı olması nəzərdə tutulur.
Beləliklə, "şiddətli" sözü sadəcə "güclü" olmaqdan daha çox, həm qüvvəni, həm də nəticəni, təsiri əks etdirən bir sifətdir. Onun mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişsə də, əsasında həmişə güc, intensivlik və təsirlilik durur.