Şirpəncəsi (lat. Verbascum) — bitkilər aləminin qaymaqçiçəyikimilər dəstəsinin balıqotu fəsiləsinin şirpəncəsi cinsinə aid bitki növüdür. Azərbaycan dilindəki lüğətlərdə sadəcə "yaşımtıl çiçəkləri və qırış-qırış yarpaqları olan ot bitkisi" kimi təsvir olunsa da, bu tərif bitkinin zənginliyinə tam əks etdirə bilmir. Şirpəncəsi cinsi çoxsaylı növləri əhatə edən geniş bir bitki qrupudur və onların morfoloji xüsusiyyətləri, hətta coğrafi yayılma arealları da bir-birindən fərqlənə bilər.
Şirpəncəsinin əsas xüsusiyyətləri bunlardır: Çoxillik və ya ikiillik ot bitkisi olması, yüksək boylu (bəzi növləri 2 metrədək hündürlüyə çata bilir), sırğavari çiçək qruplaşmaları, yaşımtıl, sarı, bənövşəyi və ya ağ rəngli çiçəkləri, bəzən tüklü və ya yoğunca, qırış-qırış, uzunsov yarpaqları. Bəzi növlərin yarpaqları sıx tüklərlə örtülüdür və toxunduqda məxməri hiss yaradır. Şirpəncəsi növlərinin əksəriyyəti günəşli və quru ərazilərdə, yol kənarlarında, çəmənliklərdə və qayalıqlarda bitir.
Şirpəncəsinin adı, ehtimal ki, bitkinin tüklü yarpaqlarına və ya çiçəklərinin formasına istinadən verilmişdir. "Şirpəncə" sözünün etimologiyası tam aydın olmasa da, "şir" (güclü, iri) və bir əlavə kök arasındakı birləşmə ola bilər, bitkinin iri və möhtəşəm görünüşünü ifadə edir.
Cümlələrdə işlənmə nümunələri:
- Yol kənarında böyük bir şirpəncəsi bitkisi gördüm.
- Xalq təbabətində şirpəncəsi müxtəlif xəstəliklərin müalicəsində istifadə olunur.
- Sarı çiçəkli şirpəncəsinin gözəl görünüşü diqqətimi cəlb etdi.
- Tədqiqatçılar yeni bir şirpəncəsi növü aşkar etdilər.
Qeyd edək ki, "şirpəncəsi" termini ümumi bir termindir və müxtəlif növləri əhatə edir. Müəyyən bir növü təyin etmək üçün elmi adı (məsələn, Verbascum thapsus) istifadə etmək daha dəqiq olar.