Şüurlanma sözü "şüurlanmaq" feliindən törəmiş bir isimdir. Lüğətlərdə sadəcə olaraq "şüurlu olma halı" kimi izah olunsa da, daha geniş və dəqiq bir tərif vermək mümkündür. Şüurlanma, canlı varlığın özünün, ətraf mühitinin və öz fəaliyyətinin fərqində olma, bunları dərk etmə və onlara münasibət bildirmə qabiliyyətinin inkişafı və ya təzahürü kimi başa düşülə bilər. Bu proses zamanla və təcrübələrlə əlaqədardır və müxtəlif səviyyələrdə özünü göstərə bilər.
Mənşə etibarilə: Sözün əsası "şüur" sözüdür. "Şüur" ərəb mənşəli olub, "bilmək, dərk etmək" mənalarını ehtiva edir. "-lanma" isə Azərbaycan dilinin özündə olan bir şəkilçi olub, məsdəri isimə çevirən və hərəkətin, halın tamamlanması, nəticəsini ifadə edən bir funksiyaya malikdir. Beləliklə, "şüurlanma" sözü, bilmək, dərk etmək hərəkətinin nəticəsi, yəni şüurlu bir hala gəlmə, şüurlu olma halını bildirir.
Fərqli cümlələrdə işlənməsi: Şüurlanma sözü müxtəlif kontekstlərdə fərqli mənalar kəsb edə bilər:
- Fizioloji baxımdan: "Körpənin şüurlanması uzun bir müddət çəkdi." (Körpənin ətraf mühitini dərk etməyə başlaması)
- Psixoloji baxımdan: "Öz səhvlərinin şüurlanması onun həyatında yeni bir mərhələnin başlanğıcı oldu." (Bir insanın öz davranışlarının, əməllərinin nəticələrini dərk etməsi)
- Sosioloji baxımdan: "Milli şüurlanma hərəkatı xalqın öz müstəqilliyinə can atmasını göstərirdi." (Bir xalqın öz kimliyini, tarixini, mədəniyyətini dərk etməsi və bunun üçün mübarizə aparması)
- Fəlsəfi baxımdan: "Şüurlanma, varlığın özünü dərk etməsi ilə bağlı mürəkkəb bir fəlsəfi problemdir." (Varlığın, öz mövcudluğunun fərqində olması ilə bağlı fəlsəfi mülahizələr)
Qısaca desək, "şüurlanma" sözü, sadəcə "şüurlu olma halı"ndan daha geniş bir məna daşıyır və özünü fərqli sahələrdə müxtəlif şəkildə göstərən mürəkkəb bir prosesi əks etdirir. Bu prosesin dərinliyi və intensivliyi fərdin və ya qrupun xüsusiyyətlərindən, yaşından, təcrübəsindən və ətraf mühitindən asılıdır.