Şüurlanmaq felinin Azərbaycan dilindəki əsas mənası "şüurlu olmaq" və ya daha geniş şəkildə "şüurun artması, inkişaf etməsi, daha şüurlu bir vəziyyətə keçmək" deməkdir. Bu, sadəcə olaraq "ağıllanmaq"dan daha çox əhatəli bir məna ifadə edir. "Ağıllanmaq" daha çox praktik təcrübə və hadisələr nəticəsində gələn bir ağıl və anlayış artımını əks etdirir. Şüurlanmaq isə daha çox daxili, bəzən də kəskin bir dəyişikliyi, özünə gəlməni, ətraf aləmə və özünə qarşı yeni bir anlayış və münasibətin formalaşmasını bildirir.
Etimoloji baxımdan, "şüurlanmaq" sözü "şüur" sözünün məsdər formasından əmələ gəlmişdir. "Şüur" termini öz növbəsində ərəb mənşəli olub, "bilmək, anlamaq, dərk etmək" mənalarını ehtiva edir. Lakin Azərbaycan dilində "şüur" daha çox qavrama, idrak, özünü dərk etmə, öz mövcudluğunun fərqində olma kimi daha geniş bir məna kəsb edir.
Şüurlanmaq feli müxtəlif kontekstlərdə fərqli mənalar daşıya bilər. Məsələn:
- Fərdi səviyyədə: "Uzun müddət davam edən xəstəlikdən sonra nəhayət, şüurlandı və ətrafındakıları tanımağa başladı." (Burada şüurlanmaq, huşsuzluqdan ayılmaq, özünü tanımaq mənasındadır.)
- İctimai səviyyədə: "Cəmiyyət müasir problemlərin həlli üçün şüurlanmalıdır." (Burada şüurlanmaq, sosial məsuliyyətin artması, problemlərə qarşı daha həssas olmaq mənasındadır.)
- Fəlsəfi səviyyədə: "O, həyatın mənası haqqında dərin şüurlandı." (Burada şüurlanmaq, yeni bir fəlsəfi düşüncəyə sahib olmaq, həyata yeni bir baxış bucağı qazanmaq mənasındadır.)
Beləliklə, "şüurlanmaq" sözünün mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişsə də, əsas mahiyyətini şüurun artması, inkişaf etməsi və daha yüksək bir idrak səviyyəsinə yüksəlmə təşkil edir. Bu, sadəcə "ağıllanmaq"dan daha mürəkkəb və çoxcəhətli bir prosesdir.