Taqqıldatma sözü "taqqıldatmaq" fellindən törəmə bir isimdir. Azərbaycan dilinin izahlı lüğətlərində ümumiyyətlə qısa və ümumi bir şəkildə izah olunsa da, dəqiq və geniş mənası kontekstdən asılı olaraq bir neçə aspekti əhatə edir.
Əsas mənası birdən-birə, sürətlə və ya ardıcıl olaraq yaranan səs-küy, tərpənmə və ya titrəmə halını bildirir. Bu səs-küylər ümumiyyətlə sərt, bərk cisimlərin bir-birinə dəyməsi, sürtünməsi və ya zərbə alması nəticəsində yaranır. Məsələn, "daşların taqqıldatması", "metal əşyaların taqqıldatması", "ayaq səslərinin taqqıldatması" kimi ifadələrdə istifadə oluna bilər.
Lakin, taqqıldatma yalnız fiziki səs-küy ilə məhdudlaşmır. Metaforik mənada, qısa, tez-tez təkrarlanan və ya ardıcıl baş verən hərəkətlərin, hadisələrin və ya təsirlərin ardıcıllığını da ifadə edə bilər. Məsələn, "ürəyinin taqqıldatması" ifadəsi sürətli və güclü ürək döyüntülərini, "fikirlərinin taqqıldatması" isə sürətli və ardıcıl gələn düşüncələri bildirə bilər. Bu halda, "taqqıldatma" səs-küyə deyil, ritmik və ya ardıcıl bir prosesə işarə edir.
Sözün etimologiyasına nəzər salsaq, "taqqıldatmaq" feli kökündə səsi təqlid edən bir element ehtiva edir. Bu, sözün mənşəyinin onomatopoeik (səs-təqlid) olduğunu göstərir. Beləliklə, "taqqıldatma" sözü həm konkret fiziki səsləri, həm də metaforik mənada ardıcıl, tez-tez təkrarlanan hadisələri ifadə etmək üçün istifadə oluna bilən çoxşaxəli bir sözdür.
Cümlə içərisində nümunələr:
- Qapının taqqıldatması məni oyandırdı.
- Yağış damlalarının taqqıldatması sakit bir musiqiyə bənzəyirdi.
- Avtobusun sürətli hərəkəti bir taqqıldatma kimi hiss olunurdu.
- Qorxudan ürəyim taqqıldayırdı.
- Başında min bir fikir taqqıldayırdı.