Tanınmaz sözü zərf və sifət kimi işlənən bir söz olub, əsas mənası "tanınmayacaq dərəcədə dəyişmiş" deməkdir. Lüğətlərdə verilən tərif, sözün əsas mənasını əks etdirməklə yanaşı, onun kontekstdən asılı olaraq müxtəlif çalarlarda işlənə bilməsini tam əhatə etmir. Bu səbəbdən, daha əhatəli bir izah vermək məqsədəuyğundur.
Etimoloji baxımdan, "tanınmaz" sözü "tanı-" fel kökünə "-ınmaz" məsdər şəkilçisinin artırılması ilə əmələ gəlmişdir. "-ınmaz" şəkilçisi, əsas fellə birləşərək, hərəkətin mümkün olmamasını, gerçəkləşdirilməsini mümkün etməyən bir vəziyyəti ifadə edir. Beləliklə, "tanınmaz" sözü, əşya və ya şəxsin tanınmasının mümkün olmamasını, mümkün olmadığını bildirir.
Semantik baxımdan, "tanınmaz" sözünün mənası, dəyişiklik dərəcəsinin yüksək olmasına əsaslanır. Bu dəyişiklik, fiziki, estetik, və ya funksiyonal xarakterli ola bilər. Məlumat verilən tərifə əlavə olaraq, "tanınmaz" sözü aşağıdakı hallarda da işlənə bilər:
- Fiziki dəyişiklik: "Yanğından sonra ev tamamilə tanınmaz hala düşmüşdü." (Burada fiziki dağılma nəzərdə tutulur.)
- Estetik dəyişiklik: "Uzun müddət ərzində özünə qulluq etməməsi səbəbindən tanınmaz hala düşmüşdü." (Burada görünüşdəki dəyişiklik nəzərdə tutulur.)
- Funksional dəyişiklik: "Qəza nəticəsində avtomobil tanınmaz hala düşmüşdü." (Burada istifadə qabiliyyətinin itirilməsi nəzərdə tutulur.)
- Metaforik istifadə: "O, illər ərzində o qədər dəyişmişdi ki, artıq tanınmaz hala düşmüşdü." (Burada xarakter, davranış və ya düşüncə tərzindəki dəyişiklik nəzərdə tutulur.)
Qrammatik baxımdan, "tanınmaz" həm sifət, həm də zərf kimi işlənə bilər. Sifət kimi istifadə olunduqda, ismin əvvəlində və ya sonrasında gələ bilər. Zərf kimi istifadə olunduqda isə feli müəyyən edir.
Nəticə olaraq, "tanınmaz" sözü, əşya və ya şəxsin əvvəlki vəziyyətindən o qədər dəyişməsini bildirir ki, artıq tanınması mümkün deyil. Bu dəyişiklik müxtəlif səbəblərdən və müxtəlif səviyyələrdə baş verə bilər.