Tapşırmaq feli Azərbaycan dilində geniş mənada işlənən bir sözdür və əsasən bir işin və ya vəzifənin başqasına həvalə edilməsini bildirir. Lüğətlərdə verilən “həvalə etmək, üzərinə qoymaq” tərifi mənasının əsasını əks etdirir, lakin tam deyil. Daha dəqiq və geniş bir izah aşağıdakı kimi verilə bilər:
Tapşırmaq feli, bir şəxsə və ya qrupa müəyyən bir vəzifəni, işi, vəzifəni yerinə yetirmək üçün həvalə etmək, öhdəsinə vermək mənasını verir. Bu həvalə etmə aktı, özündə müxtəlif mənalı çalarlar daşıya bilər:
1. Əmr və ya göstəriş xarakterli tapşırıqlar: Bu halda tapşırmaq, bir yuxarı rütbəli şəxsin, rəhbərin və ya müəllimin aşağı rütbəli şəxsə və ya tabe olana verdiyi əmr və ya göstəriş mənasında işlənir. Məsələn: "Rəis mənə mühüm bir sənədi hazırlamağı tapşırdı." Burada tapşırıq, birbaşa əmr xarakteri daşıyır və yerinə yetirilməsi gözlənilir.
2. Xahiş və ya təklif xarakterli tapşırıqlar: Bəzən tapşırmaq feli, bir xahiş və ya təklif kimi də işlənə bilər. Bu zaman əmr xarakteri zəifləyir və vəzifənin yerinə yetirilməsi istək formasında ifadə olunur. Məsələn: "Sənə bir lütf edər, bu kitabı oxumağı tapşırıram." Burada tapşırmaq, daha çox bir xahiş, bir təklif mənasında işlənir.
3. Öhdəlik yükləmək mənasında tapşırıqlar: Tapşırmaq feli, bir şəxsin üzərinə müəyyən bir məsuliyyət və ya öhdəlik qoymaq mənasında da işlənə bilər. Məsələn: "Məktəbə getmək uşaqların valideynlərinə tapşırılıb." Bu nümunədə məktəbə getmək məsuliyyəti valideynlərə aid edilir.
Etimoloji baxımdan: "Tapşırmaq" sözü "tapmaq" felindən törəmişdir. "Tapmaq" əsasında "tapşırmaq" feli, bir işin, vəzifənin tapılıb, aşkarlanıb və başqasına verilmiş olması ilə bağlıdır. Sözün kökündə “tapmaq” və “şırmaq” (vermək, təslim etmək mənasında köməkçi fel) durur.
Fərqli cümlələrdə işlənmə nümunələri:
- Müəllim şagirdlərə ev tapşırıqları tapşırdı.
- Həkim xəstəyə müalicə tapşırdı.
- Rəhbər kollektivə yeni bir layihənin həyata keçirilməsini tapşırdı.
- Ana qızı süd bacısına uşağın baxımını tapşırdı.
Yekun olaraq, "tapşırmaq" feli, bir işin, vəzifənin və ya məsuliyyətin başqasına həvalə edilməsini bildirir və kontekstdən asılı olaraq əmr, xahiş, öhdəlik kimi müxtəlif mənalı çalarlar daşıya bilər.