Tektonik (sifət) [yun. τεκτονικός (tektonikós) - inşaatçıya aid olan, quruculuqla əlaqədar]
Geologiyada yer qabığının daxili qüvvələr nəticəsində baş verən hərəkət və deformasiyalarla, eləcə də bu hərəkət və deformasiyaların yaratdığı geoloji strukturlar və relyef formaları ilə əlaqədar olan. Tektonik proseslər Yer kürəsinin daxili enerjisinin təsiri ilə baş verir və yer qabığının qırılması, qatlanması, sürüşməsi, qalxması və çökməsi kimi hadisələri əhatə edir. Bu proseslər nəticəsində dağlar yaranır, çökəkliklər əmələ gəlir, yer səthi deformasiyaya uğrayır və zəlzələlər, vulkan püskürmələri kimi hadisələr baş verir.
Məna nüansları və nümunələr:
Tektonik sözü, sadəcə "yer qabığının hərəkətinə aid olan" mənasından daha geniş bir mənaya malikdir. O, həm bu hərəkətin özü, həm də onun nəticələrini əhatə edir. Məsələn:
- Tektonik fəaliyyət: Yer qabığının aktiv hərəkətlərini, dağəmələgəlmə proseslərini və s. ifadə edir.
- Tektonik quruluş: Müəyyən bir ərazinin geoloji quruluşunu, dağ silsilələrinin, çökəkliklərin və digər geoloji formaların yerləşməsini ifadə edir. Məsələn, "Qafqazın tektonik quruluşu çox mürəkkəbdir."
- Tektonik xəritə: Yer qabığının tektonik quruluşunu göstərən xəritədir.
- Tektonik zəlzələ: Yer qabığının tektonik hərəkətləri nəticəsində baş verən zəlzələdir (bu, sadəcə zəlzələ demək deyil, səbəbini dəqiqləşdirir).
- Tektonik plitələr: Yer qabığını təşkil edən nəhəng litosfer lövhələrini ifadə edir. Onların hərəkəti tektonik proseslərin əsasını təşkil edir.
Yuxarıdakı nümunələrdən göründüyü kimi, "tektonik" sözü yalnız bir söz deyil, geniş bir geoloji anlayışın tərkib hissəsidir və müxtəlif kontekstlərdə fərqli mənalar kəsb edə bilər.