izahlı lüğət 0 baxış 0 reaksiya Düzəliş

“Tez-gec” sözü Azərbaycan dilində zamanın qeyri-müəyyənliyini, hadisənin baş vermə vaxtının dəqiq göstərilməməsini ifadə edən bir birləşmədir. “Gec-tez” sinonimi kimi istifadə olunsa da, onların arasında incə bir məna fərqi vardır. “Gec-tez” daha çox hadisənin nə vaxtsa baş verəcəyinin vurğulanmasını, “tez-gec” isə bu başvermənin zaman baxımından nisbi olmasını, yəni tez də ola biləcəyini, gec də ola biləcəyini ifadə edir.

Etimoloji baxımdan “tez” sözü “sürətli”, “yüksək sürətlə” mənalarını ifadə edən qədim türkcə köklərə malikdir, “gec” isə “vaxtın sonluğu”, “müəyyən müddətdən sonra” mənasını daşıyır. Bu iki sözün birləşməsi olan "tez-gec" isə bu ziddiyyətli mənaları bir araya gətirərək, müəyyən olmayan bir zaman kəsiyini ifadə edir. Söz birləşməsinin mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişə bilir; lakin əsas məna həmişə qeyri-müəyyən zamanı göstərməkdir. Məsələn, "Tez-gec xəbər alacaqsan" cümləsində xəbərin alınma vaxtının dəqiqliyi vacib deyil, sadəcə onun alınacağı bildirilir.

Verilən nümunə cümləsində ("Tez-gec o cığırı tamamilə alaq basacaqdır. Ə.Məmmədxanlı") “tez-gec” ifadəsi cığırın alaq basmasının nə qədər müddət alacağına dair qeyri-müəyyənliyi vurğulayır. Hadisənin mütləq baş verəcəyi bildirilir, lakin nə vaxt baş verəcəyi dəqiq deyildir. Cümləni “O cığırı gec-tez tamamilə alaq basacaqdır” kimi də ifadə etmək olar, amma “tez-gec” birləşməsi hadisənin tez baş vermə ehtimalının da olduğunu daha çox önə çəkir.

Qeyd etmək lazımdır ki, “tez-gec” bir çox hallarda “bir müddət sonra”, “bir zamanlar”, “nə vaxtsa” kimi ifadələrlə əvəz oluna bilər, amma bu əvəzetmələr həmişə tam sinonim deyildir. Çünki “tez-gec” özündə həm sürətli həm də yavaş başvermə ehtimalını özündə saxlayır.

Söz-söhbət (0)

Bu haqda yaz