Tezlik (is.) Azərbaycan dilində bir çox kontekstlərdə istifadə olunan çoxmənalı bir sözdür. Mənası, əsasən, müəyyən hadisənin və ya hərəkətin zaman ərzində baş vermə sürətinə, sıxlığına və ya tezliyinin dərəcəsinə işarə edir. Lüğətlərdə verilən iki əsas mənası kifayət qədər ümumiləşdirilmişdir və genişləndirilməyə ehtiyac duyur. Daha dəqiq və geniş izah aşağıdakı kimi verilə bilər:
1. Zaman baxımından tezlik: Bu mənada "tezlik" bir hadisənin və ya prosesin baş vermə sürətinin yüksək olduğunu göstərir. "Tez-tez" ifadəsi ilə sinonim kimi işlənir, lakin "tez-tez" dəfələrlə təkrarlanan hadisələr üçün, "tezlik" isə zaman vahidi içərisində sürət üçün daha uyğundur. Məsələn:
- "İşlərin tezliyi artıb." (İşlər daha tez-tez baş verir.)
- "Səhər tezləyə qalxdı." (Səhər çox tez qalxdı.)
- "Yağışın tezliyi artmaqdadır." (Yağış daha tez-tez yağır.)
Bu mənada "tezlik" "sürət", "cəldlik" kimi sözlərlə əvəz oluna bilər, amma məna çalarları bir qədər fərqlidir. "Sürət" daha çox fiziki hərəkətin sürətinə, "cəldlik" isə hərəkətin sürəti ilə yanaşı, çeviklik və sərrastlığı da əhatə edir. "Tezlik" isə daha çox zaman ərzində təkrarlanma sayına diqqət çəkir.
2. Rəqəm və ya ölçü baxımından tezlik: Bu məna daha çox fizika, riyaziyyat və texnologiya sahələrində istifadə olunur. Bu kontekstdə "tezlik" dəqiqədə dövr sayı, saniyədə titrəmə sayı, və ya müəyyən bir vahid zaman ərzində baş verən hadisələrin sayı kimi kəmiyyət göstəricisini bildirir. Məlumat ötürmə sürəti, səs dalğalarının tezliyi, elektrik cərəyanının tezliyi kimi anlayışlarda istifadə olunur. Məsələn:
- "Prosessorun iş tezliyi 3 GHz-dir."
- "Səs dalğasının tezliyi yüksəkdir."
- "Ürək döyüntüsünün tezliyi ölçüldü."
Bu mənada "tezlik" "frekvensiya" sözünün sinonimi kimi işlənir və elmi kontekstlər üçün daha dəqiq ifadədir. "Frekvensiya" termini əsasən fiziki hadisələrin tezlik ölçülərini daha dəqiq ifadə etmək üçün istifadə olunur.
Qısacası, "tezlik" sözünün mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişir. Həm zaman ərzində baş verən hadisələrin sürətini, həm də kəmiyyət göstəricisini ifadə edə bilir. Ona görə də, "tezlik" sözünü istifadə edərkən kontekstin aydın olması vacibdir.