Təfsir sözü ərəb dilindən (تفسير) gəlmişdir və əsasən bir mətnin, hadisənin, yaxud düşüncənin dəqiq və ətraflı izahını, şərhindən bəhs edir. Lüğətlərdəki "şərh, izah; şərh və bəyan etmə, izah etmə" tərifləri ümumi mənasını əks etdirir, lakin bu terminin zəngin semantik potensialını tam əhatə etmir.
Təfsir, sadəcə bir mətnin sözbəsöz tərcüməsi deyil, həm də onun mahiyyətinin, məqsədinin, müəllif ədəbi üslubunun və kontekstinin aydınlaşdırılmasını əhatə edir. Məsələn, dini mətnlərin təfsiri (təfsir elmi) yalnız sözlərin mənasını deyil, həm də ayələrin tarixi, sosial, siyasi kontekstini, müxtəlif rəvayətləri və ictimai-mədəni təsirləri nəzərə alaraq onların dərin mənasını və əhəmiyyətini açıqlamağa çalışır.
Elmi mətnlərdə təfsir, bir nəzəriyyənin, təcrübənin və ya bir fenomenin dəqiq və müfəssəl izahını bildirir. Təfsilatlı təhlillər, sübutlar və ədəbiyyat araşdırmaları təfsirin vacib komponentləridir.
Ədəbiyyatda isə təfsir, bədii əsərin, şerin və ya hekayənin mövzusunun, məqsədinin, kompozisiyasının, personajlarının və ümumiyyətlə əsərin incəliklərinin dərin şərhinə aiddir. Bu, ədəbi tənqid və təhlil sahəsində geniş tətbiq olunur.
Cümlə içərisində istifadəsi nümunələri:
- Quran ayələrinin təfsiri uzun illər davam edən bir prosesdir.
- Professor müəllimin əsərinin təfsirini dərsdə tələbələrə izah etdi.
- Yuxunun təfsiri psixologiyada vacib bir mövzudur.
- O, rüyasının təfsirini axtarırdı.
- Tarixi hadisələrin düzgün təfsiri vacibdir.
Yekun olaraq, "təfsir" sözü sadəcə izah deyil, həm də dərin təhlil, şərh, ətraflı araşdırma və aydınlaşdırma deməkdir. Kontekstdən asılı olaraq, mənası müxtəlif nüanslar əldə edir.