Tək sözü Azərbaycan dilində çoxmənalı söz olub, əsasən "sayca bir olan", "başqa heç birinin olmaması ilə seçilən" mənalarını ifadə edir. Lüğətlərdə qeyd olunan "bir, bircə, ancaq bir, yeganə" kimi sinonimləri də sözün mənasını tam əhatə etmir. Daha dəqiq ifadə etmək üçün, "tək"in mənasını kontekstə və istifadə sahəsinə görə fərqləndirmək lazımdır.
Sayca təklik: Bu, sözün ən geniş yayılmış mənasıdır və "bir", "bircə" sinonimləri ilə tam üst-üstə düşür. Mənəvi bir məna daşımayaraq sadəcə sayı bildirir. Məsələn, "Tək alma yedi" cümləsində "tək" sözü sadəcə bir ədəd almanın yeyildiyi məlumatını verir.
Yeganəlik, bənzərsiz olma: Bu mənada "tək" sözü "yeganə", "bənzərsiz", "misilsiz" sinonimlərinə daha yaxındır. "O, tək istedad sahibi idi" cümləsində "tək" sözü şəxsin öz sahəsində bənzərsiz, yeganə olduğunu ifadə edir. Bu mənada sayca təklikdən fərqli olaraq, keyfiyyət və üstünlük ifadə edilir.
Ayrılıq, təcrid olunmuşluq: Bəzi hallarda "tək" sözü tək qalmağı, təcrid olunmuşluğu, yalnızlığı ifadə edir. Məsələn, "O, tək qaldı" cümləsində "tək" sözü insanın özünü tək, təcrid olunmuş hiss etməsini ifadə edir. Bu mənada "yalnız", "tənha" kimi sinonimlərdən istifadə edilə bilər.
Etimalogiyası: "Tək" sözünün etimologiyası türk dilləri ilə əlaqədardır. Kökü "bir" mənasını verən kökdən törəyir və qədim türk dillərində də eyni mənada işlənmişdir.
Nümunə cümlələr:
- Masada tək bir alma qalıb.
- O, ailədə tək oğlan idi.
- Dünyada tək bir sənə bənzəyən yoxdur.
- Həyatında tək bir dəfə belə bir şey baş vermişdi.
- Qaranlıqda tək qaldım, çox qorxdum.