Təlis3 sözü Azərbaycan dilinin izahlı lüğətlərində əsasən "əl-üzyuyan" kimi izah olunur. Lakin bu izah kifayət qədər dəqiq və geniş deyil. Daha dəqiq və geniş şəkildə izah etmək üçün sözün mənşəyini, etimologiyasını və müxtəlif kontekstlərdə necə işləndiyini nəzərə almaq lazımdır.
Əvvəlcə qeyd edək ki, "təlis" sözünün "əl-üzyuyan" mənası daha çox məcazi mənada işlənir. Sözün əsl mənası "təmiz, pak, ləkəsiz" kimi tərcümə edilə bilər. Bu mənada, "təlis" sözü əsasən insanın xarici görünüşü və ya davranışı ilə əlaqədardır. Məsələn, "təlis paltar geyinmişdi" ifadəsi insanın təmiz, səliqəli və pak paltarlar geyindiyini bildirir.
Lüğətlərdə qeyd olunan "əl-üzyuyan" mənası isə "təlis" sözünün məcazi mənasından irəli gəlir. "Əl-üzyuyan" ifadəsi, adətən, özünü təmiz, pak, günahsız göstərməyə çalışan, amma əslində belə olmayan insanlar üçün işlədilir. Yəni, "təlis" sözü bu mənada riyakarlıq və ikiüzlülüyü ifadə edir.
Sözün mənşəyinə gəldikdə, "təlis" sözünün Fars dilindən gəldiyi ehtimal olunur. Fars dilində oxşar mənalı sözlər mövcuddur ki, bunlar "təmizlik", "paklıq" kimi mənaları əhatə edir. Ancaq sözün dəqiq etimologiyası hələ də tam aydın deyil və əlavə tədqiqatlar tələb edir.
Cümlə içərisində "təlis" sözünün işlənməsinə misallar:
- O, təlis paltar geyinmiş, təmiz görünürdü, amma ürəyi çirkli idi.
- Təlis görünüşünün arxasında gizlənən riyakarlıq hamıya bəlli idi.
- Həmin insanın təlis hərəkətləri kimisə aldada bilməzdi.
Beləliklə, "təlis3" sözünün mənası sadəcə "əl-üzyuyan"la məhdudlaşdırılmamalıdır. Sözün "təmiz, pak, ləkəsiz" əsas mənası ilə yanaşı, məcazi mənada riyakarlığı, ikiüzlülüyü ifadə etməsi də nəzərə alınmalıdır. Daha dəqiq bir tərif "təmiz, pak görünüşlü, amma əslində riyakar və ikiüzlü" kimi verilə bilər.