Təmkinli sifət və zərf kimi işlənən bir sözdür. Əsas mənası "ağırbaşlı, ağır sanballı, vüqarlı, özünü ələ ala bilən, özünü itirməyən, halını pozmayan" deməkdir. Sözün əsasında "təmkin" felinin məsdəri durur. Təmkin, özünü idarə etmə, duyğularını, hərəkətlərini nəzarətdə saxlama, səbr və ağıl ilə davranma bacarığı deməkdir. Beləliklə, "təmkinli" sözü, bu bacarığa malik olan şəxsi və ya hərəkəti təsvir edir.
Təmkinlilik, bir çox hallarda ağıl, səbr və nəzarət qabiliyyəti ilə sıx bağlıdır. Təmkinli insan, çətin vəziyyətlərdə belə sakit və nizamlı davranır, hisslərinə qapılmır, düşünülmüş qərarlar qəbul edir. Onun davranışlarında qəzəb, qorxu və ya digər güclü duyğuların təsiri minimal səviyyədə olur. Bu xüsusiyyət, həm şəxsi həyatda, həm də ictimai həyatda uğur qazanmaq üçün vacib bir amildir.
Təmkinli sözü cümlələrdə müxtəlif kontekstlərdə işlənə bilər. Məsələn:
- O, çox təmkinli bir insandı, heç vaxt özünü itirmirdi. (Burada təmkinlilik, şəxsiyyətin daimi bir xüsusiyyəti kimi təsvir olunur.)
- Təmkinli danışmaq, mübahisələrdən qaçmağın ən yaxşı yoludur. (Burada təmkinlilik, danışıq tərzinə aid edilir.)
- Hakim, işi təmkinli araşdırdı. (Burada təmkinlilik, işin yerinə yetirilməsinin keyfiyyətini ifadə edir.)
- O, təmkinli addımlarla səhnəyə yaxınlaşdı. (Burada təmkinlilik, hərəkətin sürətini və üslubunu bildirir.)
Sözün etimologiyasına gəldikdə, "təmkin" kökündə "təm" (əsasən düşünmək, diqqətlə yanaşmaq mənasında) və "kin" (əsasən nəzarət, qoruma mənasında) morfemləri gözlənilir. Bu iki morfem birləşərək, özünü idarə etmə, düşünülmüş hərəkət etmə mənasını əks etdirir.