Təngnəfəs sözü farsca "təng" (sıx, dar, məhdud) və ərəbcə "nəfəs" (nəfəs almaq, tənəffüs) sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlmişdir. Lüğətlərdə əsasən zərf kimi göstərilsə də, kontekstdən asılı olaraq sifət kimi də işlənə bilər. Əsas mənası "nəfəsi çətin, sürətlə və kəsilə-kəsilə alınan" deməkdir. Yəni, şəxsin nəfəs alması çətinliklə, tez-tez və qısa fasilələrlə baş verir. Bu, ya fiziki səbəblərdən (məsələn, qaçmaqdan, ağır iş görməkdən, xəstəlikdən), ya da emosional səbəblərdən (məsələn, qorxu, həyəcan) ola bilər.
Zərf kimi istifadəsində, hərəkətin sürətlə və çətinliklə icra olunduğunu bildirir. Misal olaraq, verilən cümlədəki "Şair dəli kimi irəli atıldı, təngnəfəs özünü içəri saldı" cümləsində "təngnəfəs" sözü şairin hərəkətinin sürətini və nəfəsinin çətinliyini göstərir. Şair o qədər tələsik hərəkət edib ki, nəfəsi kəsilmişdir. Bu cümlədə "təngnəfəs" zərf kimi, şairin hərəkətinə əlavə məlumat verərək həm sürəti, həm də fiziki vəziyyəti əks etdirir.
Sifət kimi istifadəsinə misal olaraq, "təngnəfəs insan" ifadəsini göstərmək olar. Bu halda, söz həmişə nəfəs almaqda çətinlik çəkən bir insanı təsvir edər. Yəni, onun nəfəs alması daimi olaraq çətin və sürətlidir. Bu, davamlı bir fiziki vəziyyətdir.
Ümumiyyətlə, "təngnəfəs" sözü həm fiziki, həm də emosional vəziyyəti təsvir edə bilər. Bu sözün düzgün anlaşılması üçün cümlənin konteksti vacibdir. Sözün mənasını daha da genişləndirmək üçün "nəfəsi daralmış", "nəfəsi sıxılmış", "nəfəsi çətin alınan" ifadələrini sinonim olaraq göstərmək olar.