Tərbiyəsiz sifəti, əsasən, insanın yaxşı tərbiyə görməməsi, nəticədə də özünü ictimai qaydalar çərçivəsində aparmaq bacarığına malik olmaması anlamını verir. Lüğətlərdə sadəcə "əxlaqsız, ədəbsiz" kimi təriflənməsi, sözün zəngin məna çalarlarını tam əks etdirmir. Tərbiyəsizliyin kökü, ailədən, ictimai mühitdən, təhsildən keçən uzunmüddətli bir proseslə bağlıdır. Ona görə də, bu sifət sadəcə anlıq bir davranışdan deyil, daha geniş zaman çərçivəsini əhatə edən bir xüsusiyyəti ifadə edir.
Tərbiyəsiz insan yalnız əxlaqsız və ədəbsiz davranışlar göstərmir, həm də hörmətsizlik, nəzakətsizlik, özünə hörmətsizlik kimi keyfiyyətləri də özündə ehtiva edə bilər. Onlar sosial normaları bilməyə bilər və ya bilərək pozurlar. Bunun səbəbi isə qeyri-kafi tərbiyə, pis nümunə, ətraf mühitin mənfi təsiri ola bilər. Yalnız ağır əxlaqsızlıqla səciyyələnməyən tərbiyəsiz uşaqlar da ola bilər. Belə uşaqlar tələsik, düşünmədən danışa, ətrafdakılara hörmətsizlik edə, öz davranışlarının nəticələrini düşünməyə bilər.
Sözün işlənməsinə bir neçə nümunə:
- "Tərbiyəsiz uşaqlar küçədə qışqırıb-bağırırdılar."
- "Tərbiyəsiz davranışı ilə hamını əsəbiləşdirdi."
- "Onun tərbiyəsizliyi hər kəsə bəlli idi."
- "Tərbiyəsiz olmaqdan çəkinin!"
- "Bu, tərbiyəsiz bir hərəkətdir."
Göründüyü kimi, "tərbiyəsiz" sözü müxtəlif kontekstlərdə, müxtəlif dərəcələrdə mənfi keyfiyyəti ifadə etmək üçün işlədilə bilər. Hətta hərəkətin anlıq olmasına baxmayaraq, tərbiyəsizlik xüsusiyyətinin daha dərin köklərə malik olduğunu göstərir.
Əlavə olaraq, "tərbiyəsiz" sözünün etimologiyasına nəzər salsaq, "tərbiyə" sözündən əmələ gəldiyini görərik. Tərbiyə isə insanın əxlaqi, intellektual və fiziki inkişafı üçün edilən sistemli təlim və təhsil prosesini ifadə edir. Beləliklə, "tərbiyəsiz" sözü, bu prosesin olmamasını və ya yetərsiz olmasını bildirir.