Təzad (ər. تَزَاد - təzad) sözü ərəb mənşəli olub, "ziddiyyət", "əkslik", "uyğunsuzluq", "fərq" mənalarını ifadə edir. Lüğətlərdə sadəcə "ziddiyyət" və "əkslik" kimi verilən bu məna, sözün zəngin semantik imkanlarını tam əhatə etmir. Təzad, yalnız iki anlayışın bir-birinə tamamilə əks olması deyil, həm də onların qarşılaşması, toqquşması, bir-birini tamamlamaqdan daha çox, bir-birini ləğv etməyə çalışması kimi də başa düşülə bilər.
Təzad, bir-birinə zidd olan iki və ya daha çox elementin bir arada mövcudluğu və ya qarşılaşması deməkdir. Bu elementlər anlayışlar, hadisələr, xüsusiyyətlər və ya duyğular ola bilər. Məsələn, "qara ilə ağın təzadı", "sevinc və kədərin təzadı", "zənginlik və yoxsulluğun təzadı" kimi ifadələrdə təzad, bir-birini əks etdirən, lakin eyni zamanda bir-birini tamamlayan və bədii əsərlərdə güclü təsir yaradan elementləri vurğulayır.
Təzadın ədəbiyyatda və incəsənətdə mühüm rol oynadığını qeyd etmək vacibdir. Müəllif, təzad vasitəsilə oxucunun diqqətini cəlb edir, əsərin əsas ideyasını daha aydın şəkildə çatdırır və əsərin bədii təsirini artırır. Məsələn, bir hekayədə qəhrəmanın həm müsbət, həm də mənfi xüsusiyyətlərinin bir arada göstərilməsi təzad əsasında qurula bilər. Bu, qəhrəmanın daha real və inandırıcı görünməsini təmin edir.
Cümlədə istifadə nümunələri:
- Onların həyat tərzləri arasındakı təzad heyrətamiz idi.
- Şair şeirində sevgi və nifrət təzadını ustalıqla əks etdirir.
- Rəsm əsərindəki işıq və kölgə təzadı əsərin gözəlliyini daha da artırır.
- Qəhrəmanın daxili dünyasında yaşanan təzadlar onu dərin bir ruhən böhranda saxlayır.
- Vaxtilə bir-birini anlamayan iki aləm bütün təzadı ilə qarşı-qarşıya gəldi. (Verilən nümunə)
Yekun olaraq, "təzad" sözü sadəcə ziddiyyət demək deyil, daha geniş mənada iki və ya daha çox elementin qarşılaşmasını, toqquşmasını və bunun yaradıcı və ya dramatik effektini əks etdirir. Bu, həm də ədəbiyyat, incəsənət və fəlsəfə kimi sahələrdə mühüm rol oynayan bir anlayışdır.