Tıqqıltı sözü Azərbaycan dilində geniş yayılmış bir söz olub, əşyaların bir-birinə dəyərək çıxardığı qısa, zəif, təkrarlanan səsləri ifadə edir. Etimoloji baxımdan "tıq" kökünün təkrarından əmələ gəlmişdir. "Tıq" kökü öz növbəsində qüvvətli bir təzyiq, zərbə və ya yüngül bir toqquşmanın səsini ifadə edir. Beləliklə, "tıqqıltı" sözü bir neçə kiçik zərbənin ardıcıl səsini, yəni dəfələrlə təkrarlanan "tıq" səslərini ifadə edir.
Sözün mənasını daha geniş izah etmək üçün müxtəlif nüanslarını nəzərə almaq lazımdır. Tıqqıltı səsi həm ağır, həm də yüngül əşyaların toqquşmasından yarana bilər. Məsələn, taxta qapının yumşaqca açılması, metal əşyaların zəif toqquşması, quru yarpaqların ayaq altında çıxardığı səs, hətta barmaqların klaviaturada vuruşu da tıqqıltı kimi təsvir oluna bilər. Səsin intensivliyi əşyaların materialına, toqquşma qüvvəsinə və ətraf mühitin akustikasına görə dəyişir.
Sözün işlənməsinə dair nümunələr:
- Qapının tıqqıltısı məni oyatdı.
- Saatın tıqqıltısı sakit gecədə aydın eşidilirdi.
- Ayağımın altında quru yarpaqların tıqqıltısı səslənirdi.
- Maşının mühərrikindən gələn qəribə tıqqıltı narahatlıq doğurdu.
- Sayad Pəri tıqqıltı eşidib qarabaşı Ağcaqızı dürtmələdi. (Bu nümunədə tıqqıltı qeyri-müəyyən bir səs mənbəyindən gəlir və hadisənin gərginliyini artırır.)
Göründüyü kimi, "tıqqıltı" sözü müxtəlif kontekstlərdə işlədilə bilər və hər dəfə də özünəməxsus bir məna çaları daşıyır. Sözün mənası həm konkret, həm də məcazi ola bilər. Məsələn, məcazi mənada "ürəyimdə bir tıqqıltı hiss etdim" ifadəsi insanın narahatlıq və ya qorxu hisslərini ifadə edir.