Tıncıxmaq felinin Azərbaycan dilindəki mənası, sadəcə "çətinliklə nəfəs almaq, nəfəsi təng olmaq"dan daha geniş və dəqiq şəkildə izah edilə bilər. Lügətlərdəki qısa ifadə, sözün kontekstdən asılı olaraq qəbul edə biləcəyi müxtəlif mənaları tam əks etdirmir.
Əslində, "tıncıxmaq" fiziki bir əlamət olan nəfəs darlığı ilə yanaşı, emosional və ya psixoloji bir vəziyyəti də ifadə edə bilər. Fiziki olaraq, xəstəlik (məsələn, qızdırma, bronxit, astma), fiziki yorğunluq və ya fiziki bir səbəbdən (məsələn, boğulmaq təhlükəsi) nəfəs darlığı yaşamaq "tıncıxmaq" feli ilə ifadə oluna bilər. Bu mənada, söz, nəfəsalma prosesinin çətinləşməsi, havanın ağciyərlərə dolmasının maneə törədilməsi, nəfəs darlığı hissinin yaranması deməkdir.
Lakin, "tıncıxmaq" daha metaforik mənada da işlədilə bilər. Məsələn, "işdən tıncıxmaq", "sıxıntıdan tıncıxmaq" kimi ifadələr, fiziki nəfəs darlığından daha çox, psixoloji sıxıntı, böyük yük, təzyiq altında olmaq vəziyyətini ifadə edir. Bu vəziyyətdə, "tıncıxmaq" insanın həyatında qarşılaşdığı maneələrin, çətinliklərin ona yaratdığı təzyiq və boğucu hissi təsvir edir. Nəfəs darlığı metaforik olaraq, həyat enerjisinin azalmasını, özünü sıxılmış hiss etməyi bildirir.
Sözün etimologiyasına gəldikdə, "tınc" kökünün "rahat", "sükunətli" mənalarına əsasən, "tıncıxmaq" bu vəziyyətin əksini, rahatlığın, sükunətin pozulmasını ifadə edir. Beləliklə, həm fiziki, həm də metaforik mənada, "tıncıxmaq" bir növ boğulma, sıxılma, rahatlığın itirilməsi hissi ilə əlaqələndirilir.
Müxtəlif cümlələrdə nümunələr:
- Qızdırmadan tıncıxdı.
- Sıxıntıdan tıncıxırdı.
- İstidən ürəkləri tıncıxanlar oldu.
- Çox işlədiyindən tıncıxmışdı.
- Boğulmaqdan tıncıxmaq təhlükəsi vardı.