Tox sözü Azərbaycan dilində geniş mənada "acıq hiss etməmək", "yeməyə ehtiyac duymamaq", "yeyib doymaq" mənasında işlənir və "ac" sözünün antonimidir. Lüğətlərdəki tərif isə bu mənanı qısaca ifadə edir.
Daha dəqiq və geniş izah verəcək olursaq, "tox" sözü fiziki doyma hissini ifadə etməklə yanaşı, məcazi mənada da işlədilə bilər. Fiziki doyma, orqanizmin qida ehtiyacının tam təmin olunması deməkdir. Belə halda "tox adam", "tox qalmaq", "tox yatmaq" kimi ifadələr işlənir. Məsələn, "Yaxşı yedi, tox qaldı" cümləsində "tox" sözü fiziki doymanı ifadə edir.
Lakin "tox" sözü bəzən doyma hissinin daha geniş, daha abstrakt mənalarını da ifadə edə bilər. Məsələn, "Toxdu o işdən, daha etmək istəmir" cümləsində "tox" sözü həmin işdən bezməni, cansıxıcılığı, marağın itirilməsini ifadə edir. Bu mənada "tox olmaq" deyimləri də işlənir. Eləcə də "bir şeydən tox olmaq" ifadəsi də eyni məcazi mənaya malikdir.
Sözün etimologiyasına nəzər salsaq, "tox" sözünün kökü qədim türk dillərində də mövcud olduğunu görərik. Əsas mənası həmişə doyma, qidalanma ilə bağlı olub. Ancaq zaman keçdikcə dilin inkişafı ilə birlikdə məcazi mənalar əldə edib.
Müxtəlif cümlələrdə "tox" sözünün işlənməsinə misallar:
- Tox adam çörək yemək istəmədi.
- Uşaqlar yaxşı yeyib tox qaldılar.
- Bu işdən tox oldum, daha etmək istəmirəm.
- O, danışmaqdan tox olmuşdu.
- Səhər yeməyindən sonra tox hiss edirdim.
Beləliklə, "tox" sözünün mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişə bilir, lakin əsas mənası həmişə doyma, ehtiyacın ödənilməsi ilə əlaqədardır.