Topuş sözü Azərbaycan dilində əsasən "top kimi şişkin, dolğun, çəlimli" mənasında işlənir. "Top" sözündən törəmiş olub, uşaqların və ya gənclərin dolğun, sağlam, ətli bədən quruluşunu ifadə edir. "Toppuş" sözü ilə sinonim olsa da, "topuş" daha çox sevgi dolu, mehriban bir tonda işlənir və əsasən uşaqlar üçün istifadə olunur. "Toppuş" isə daha neytral və ya hətta bir qədər sərt bir təsviri verə bilər.
Lüğətlərdə "topuş" sözünün mənası qısa olsa da, əslində onun kontekstdən asılı olaraq bir neçə incə fərqliliyi vardır. Məsələn, "topuş" yalnız bədən quruluşunu deyil, həm də uşağın sağlamlığını, canlılığını və şirinliyini ifadə edə bilər. Verilən nümunədəki cümlədə ("Cavan ana yenə də qırmızıpaltarlı, qıvrımsaçlı, topuş qızını atıb-tutur, …uşağı güldürür, danışdırırdı") "topuş" sözü qızın ətli, sağlam və şirin görünüşünü vurğulayır. Ananın qızına olan məhəbbətini və qızın sağlamlığını ifadə etmək üçün seçilmiş ideal bir sözdür.
Sözün mənşəyinə qayıdaraq, "top" sözünün şəklini və həcmliliyini əks etdirən bir kökdən gəldiyini görürük. Bu kökdən törəmələrdə "uş" şəkilçisi kiçikləyici, əzizləyici məna verir. Beləliklə, "topuş" sözü "kiçik, əziz top" mənasını da özündə ehtiva edir. Digər tərəfdən, "top" sözü həm də "qrup", "dəstə" mənasında istifadə oluna bilər. Ancaq bu mənada "topuş" sözü işlənmir.
Müxtəlif cümlələrdə "topuş" sözünün işlənməsinə dair nümunələr:
- "Topuş yanaqları qızarıb gülümsədi." (Burada yanaqların dolğunluğunu və şirinliyini vurğulayır)
- "O, topuş, sağlam bir uşaq idi." (Sağlamlıq və ətli bədən quruluşunu göstərir)
- "Topuş əlləri ilə oyuncağını sıxdı." (Əllərin dolğunluğuna və kiçikliyinə işarə edir)
Qısaca, "topuş" sözü, "toppuş" sözünün daha yumşaq və sevgi dolu sinonimi olaraq, əsasən uşaqların dolğun, ətli və sağlam bədən quruluşunu, şirinliyini və sağlamlığını ifadə edən bir sözdür.