Toybəyi sözü Azərbaycan dilində toy məclisinin idarə olunmasında əsas rol oynayan şəxsi, yəni toyun başçısını, sərpayını ifadə edir. Lüğətlərdə sadəcə "toy məclisini idarə edən adam; sərpayı" kimi tərifi verilən bu söz, funksiyasının genişliyi və məsuliyyətinin çoxluğu nəzərə alınaraq daha ətraflı izah edilməlidir.
Toybəyinin vəzifələri sadəcə məclisin gedişatına nəzarət etməklə məhdudlaşmır. O, toy mərasiminin ənənəvi qaydalarına uyğun təşkilini təmin edir, qonaqların qəbulu və yerləşdirilməsi, məclisin proqramının icrası, müxtəlif adətlərin yerinə yetirilməsi kimi məsələlərdə əsas rol oynayır. Həmçinin, yaranmış problemlərin həlli, qonaqlar arasında münaqişələrin aradan qaldırılması da toybəyinin vəzifələri siyahısına daxildir. Beləliklə, toybəyi məclisin hamar və uğurlu keçməsində əhəmiyyətli rol oynayan bir şəxsdir.
Etimalogiyasına nəzər salsaq, "toy" sözü ilə "bəy" sözünün birləşməsindən əmələ gəlmişdir. "Bəy" sözü, əsasən, hörmətli, nüfuzlu və ya başçılıq edən kişi üçün işlənən bir tituldur. Beləliklə, "toybəyi" sözünün mənası, "toyun bəyi", yəni toy məclisinin rəhbəri, başçısı kimi izah edilə bilər. Bu sözün tərkibindəki "bəy" komponentinin "sahib", "rəhbər" mənalarını da əks etdirdiyini unutmaq olmaz.
Misallar: "Toybəyi qonaqları salamladı və onlara yer göstərdi." bu cümlə toybəyinin qonaqların qəbulunda oynadığı rolu göstərir. "Toybəyinin göstərişinə tabe olmaq borcumuzdur." cümləsi isə toybəyinin məclisdəki qərarverici və rəhbər mövqeyini vurğulayır. "Toybəyi toyun bütün mərasimlərinə nəzarət edirdi." cümləsi isə toybəyinin məsuliyyətinin genişliyini əks etdirir. Bu cümlələrdə göründüyü kimi "toybəyi" sözü müxtəlif kontekstlərdə eyni mənaya malik olaraq, amma müxtəlif vəzifələri və fəaliyyətləri əks etdirərək işlənir.
Nəticə olaraq, "toybəyi" sözü sadəcə "toy məclisini idarə edən adam" kimi deyil, toy mərasiminin düzgün və ənənəvi qaydada keçirilməsində əsas rol oynayan, məclisin rəhbəri, təşkilatçısı və problemlərin həll olunmasında qərarverici olan nüfuzlu şəxsi ifadə edir.