Tozlama (tozl + amaq + -ma) - "Tozlamaq" fellərinin isim halıdır. Bitkilərin çoxalması prosesində, çiçəkli bitkilərdə erkəkcikdən (androsiumdan) dişiciyə (ginekseyə) polen (tozcuq) dənəciklərinin keçməsi prosesidir. Bu proses mayalanmanın baş verməsi üçün zəruridir və bitkinin toxum əmələ gətirməsinə imkan verir.
Tozlama prosesi müxtəlif yollarla baş verə bilər:
1. Öz-özünü tozlama (avtoqamiya): Eyni çiçəyin erkəkciyindən dişiciyə tozcuqların keçməsidir. Bu halda bitki özünəməxsus genetik materialdan istifadə edir. Öz-özünü tozlayan bitkilər adətən qapalı çiçəklərə malikdirlər və ya erkəkcik və dişiciyi eyni vaxtda yetişir.
2. Xarici tozlama (allogamiya): Fərqli çiçəklərin erkəkciyindən tozcuqların digər çiçəyin dişiciyinə keçməsidir. Bu proses genetik müxtəlifliyin artmasına səbəb olur və bitkilərin ətraf mühitin dəyişikliklərinə daha yaxşı uyğunlaşmasına kömək edir. Xarici tozlama müxtəlif vasitələrlə həyata keçirilir:
a) Havanın köməyi ilə (anemofiliya): Tozcuqlar külək vasitəsilə daşınır. Bu üsulla tozlanan bitkilərdə adətən çox miqdarda kiçik və yüngül tozcuqlar əmələ gəlir. Misal üçün, şam, qovaq və s. bitkiləri.
b) Həşəratların köməyi ilə (entomoofiliya): Tozcuqlar həşəratlar (arı, kəpənək, qarışqa və s.) vasitəsilə daşınır. Bu üsulla tozlanan bitkilər adətən parlaq rəngli çiçəklərə, xoş ətirə və nektara malik olurlar. Misal üçün, lalə, gül, günəbaxan və s. bitkiləri.
c) Suyun köməyi ilə (hidrofiliya): Tozcuqlar su vasitəsilə daşınır. Bu üsul nisbətən nadirdir və əsasən su bitkilərində müşahidə olunur.
d) Quşların köməyi ilə (ornitofiliya): Tozcuqlar quşlar vasitəsilə daşınır. Bu üsulla tozlanan bitkilər adətən parlaq rəngli və iri çiçəklərə malik olurlar.
e) Digər heyvanların köməyi ilə (zooofiliya): Tozcuqlar müxtəlif heyvanlar (məsələn, yarasalar) vasitəsilə daşınır.
Tozlama prosesi bitki fiziologiyasında çox əhəmiyyətli rol oynayır və kənd təsərrüfatında da böyük əhəmiyyət kəsb edir. Tozlanmanın effektivliyi məhsulun miqdarına və keyfiyyətinə birbaşa təsir göstərir.