Tozlandırma sözü "tozlandırmaq" felindən törəmiş isimdir və əsasən bitkilərin çoxalması ilə əlaqədardır. Lüğətlərdəki qısa izah kifayət qədər dəqiq deyil, çünki tozlandırmanın müxtəlif aspektlərini əhatə etmir. Daha geniş və dəqiq izahı aşağıdakı kimidir:
Tozlandırma, bitkilərdə çiçəyin erkək orqanında (staminalar) əmələ gələn polenin dişi orqana (pistil) daşınması prosesidir. Bu proses bitkinin cinsi çoxalması üçün zəruridir, çünki polenin dişi orqanın yumurtalığına çatması nəticəsində mayalanma baş verir və toxum əmələ gəlir. Tozlandırmanın iki əsas növü vardır:
1. Öz-özünü tozlandırma (avtoqamiya): Bu halda, eyni çiçəyin və ya genetik cəhətdən eyni olan fərqli çiçəklərin erkək və dişi orqanları arasında polen mübadiləsi baş verir. Öz-özünü tozlandıran bitkilərdə genetik müxtəliflik az olur.
2. Çarpaz tozlandırma (alloqamiya): Bu halda, fərqli bitkilərin çiçəkləri arasında polen mübadiləsi baş verir. Bu üsul genetik müxtəlifliyi artırır və bitkilərin ətraf mühitin dəyişikliklərinə daha yaxşı uyğunlaşmasını təmin edir. Çarpaz tozlandırma müxtəlif vasitələrlə həyata keçirilir:
a) Həşəratlar vasitəsilə tozlandırma (entomoqamiya): Arılar, pətək arıları, kəpənəklər və digər həşəratlar çiçəklərin nektarını və polenini yığarkən polenin daşınmasında iştirak edirlər. Çiçəklərin rəngi, qoxusu və nektarının olması həşəratları özünə cəlb edir.
b) Külək vasitəsilə tozlandırma (anemofiliya): Külək vasitəsilə polenin daşınması, xüsusilə çəmən bitkiləri, ağaclar və digər küləyə davamlı bitkilər üçün xarakterikdir. Bu bitkilərin çiçəkləri adətən kiçik və gözə çarpmır.
c) Su vasitəsilə tozlandırma (hidrofiliya): Su bitkilərində polen su vasitəsilə daşınır. Bu üsul nisbətən nadirdir.
d) Quşlar vasitəsilə tozlandırma (ornitoqamiya): Bəzi bitkilərin tozlanması quşlar, xüsusilə də kolibrlər vasitəsilə həyata keçirilir. Bu bitkilərin çiçəkləri adətən parlaq rəngli və nektar ilə zəngindir.
Beləliklə, "tozlandırma" sadəcə polenin daşınması deyil, bitki çoxalması üçün əsas prosesdir və müxtəlif amillərin iştirakı ilə həyata keçirilir. "Tozlama" ilə qarışdırılmamalıdır. Tozlama daha geniş bir termin olub, havada olan tozun çöküb səthə yapışması deməkdir.