Tozlu sifəti, əşyanın üzərini tozun örtməsini, toza bulaşmasını və ya tozla çirklənməsini ifadə edir. Lüğətlərdəki “toz basmış, toza bulaşmış, tozlanmış, üstünə toz çökmüş” ifadələri tozlu sözünün müxtəlif aspektlərini əks etdirir, lakin tam mənasını əhatə etmir. Tozlu sözünün mahiyyətini daha dəqiq izah etmək üçün onu üç əsas məna qrupunda təhlil edək:
1. Fiziki Tozlanma: Bu, əşyanın üzərində görünən toz təbəqəsinin olması deməkdir. Məsələn, "tozlu kitab", "tozlu masa", "tozlu pəncərə" ifadələrində tozlu sözü əşyanın üzərindəki fiziki toz qatını bildirir. Bu mənada tozlu sözü, əşyanın uzun müddət təmizlənməməsi nəticəsində əmələ gələn toz qatını ifadə edir. Tozun miqdarı çox və ya az ola bilər.
2. Metaforik Tozlanma (Köhnəlmə, Unudulma): Tozlu sözü, bəzən köhnəlmə, istifadə olunmama, unudulma mənasında da işlənir. Məsələn, "tozlu xatirələr", "tozlu kitabxana", "tozlu tarix" ifadələrində tozlu sözü fiziki tozdan daha çox, keçmişə aid olan və uzun müddət diqqət çəkməyən şeyləri ifadə edir. Bu istifadədə tozlu sözü zamanın təsiri ilə köhnəlməni və ya unudulmanı simvolizə edir.
3. Tozlu Mühit: Tozlu sözü, tozlu bir mühitin təsvirində də istifadə olunur. Məsələn, "tozlu yol", "tozlu hava", "tozlu şəhər" ifadələrində tozlu sözü, havada və ya ətrafda olan tozun miqdarını, havanın tozlu olmasını bildirir. Bu mənada tozlu, ətraf mühitin tozla çirklənmə dərəcəsini göstərir.
Fərhadın misalında ("Bu gələn kişilərin tozlu, çirkli ayaqları çox adamın ürəyindən...") isə tozlu sözü, ayaqların tozlu olmasının çirkliliyi ilə birlikdə ifadə olunmuşdur. Bu, həm fiziki tozlanmanı, həm də bunun nəticəsində yaranan xoşagəlməz vəziyyəti ifadə edir. Tozlu sözü bu cümlədə, təmizsizlik və səliqəsizliyi vurğulamaq üçün istifadə olunub.
Ümumiyyətlə, tozlu sözü, həm konkret, həm də metaforik mənada işlədilə bilən çoxşaxəli bir leksik vahiddir. Onun mənası, kontekstdən asılı olaraq dəyişə bilər.