Traktat [lat. tractatus – müzakirə, müqavilə, müalicə] termini elmi, fəlsəfi və ya hüquqi bir mövzunu sistemli və ətraflı şəkildə araşdıran, müzakirə edən yazılı bir əsəri ifadə edir. Sadəcə olaraq bir məsələnin və ya problemin qısaca təsvirindən fərqli olaraq, traktat həmin mövzunu dərinliklə, əsaslandırılmış arqumentlər və dəlillərlə təhlil edərək mürəkkəbliyini aşkarlayır.
Traktatın əsas xüsusiyyətləri bunlardır: sistemlilik (mövzunun məntiqi ardıcıllıqla təqdim olunması), dərinlik (mövzunun hərtərəfli araşdırılması), əsaslandırma (iddiaların dəlillər və sübutlarla təsdiq olunması) və orijinallıq (əvvəlki araşdırmalara istinad etməklə yanaşı, müəllifin öz orijinal fikirlərini və təhlillərini əks etdirməsi). Traktatlar tez-tez müəllifin mövzuya dair öz mövqeyini, nəzəriyyəsini və ya yanaşmasını ifadə edir.
Traktat müxtəlif sahələrdə, o cümlədən fəlsəfədə (məsələn, Platonun “Dövlət” əsəri), teologiyanın (dini əqidələrin müdafiəsi), hüquqda (qanunların və hüquqi prinsiplərin təhlili), riyaziyyatda, tibbdə (məsələn, Əbu Əli ibn Sinanın “Qanun fi-t-Tibb” əsəri – bu əsər geniş miqyaslı tibbi traktat kimi tanınır) və digər elmi sahələrdə yazıla bilər. “Qanun” traktatı tibbi biliklərin sistematik şəkildə təqdim olunduğu bir əsərdir və uzun illər tibb təhsilinin əsas mənbələrindən biri olub.
Traktatın fərqli cümlələrdə işlənməsinə misallar:
- Professor yeni bir fəlsəfi traktat yazdı.
- Bu hüquqi traktat mübahisəli məsələləri aydınlaşdırır.
- İbn Sinanın tibb traktatı orta əsrlər Avropasında geniş yayılmışdı.
- Onun yazdığı iqtisadi traktat müasir iqtisadiyyatın əsas problemlərini araşdırır.