Tullanış (is.) Azərbaycan dilindəki "tullanış" sözü, əsasən hərəkətin sürətli, yuxarıya doğru qalxma hərəkəti ilə xarakterizə olunan bir fəaliyyəti, və ya belə bir hərəkətin nəticəsini ifadə edir. Lüğətlərdəki qısa təriflərin əhatə etmədiyi nüansları nəzərə alaraq daha geniş və dəqiq şəkildə izah etmək mümkündür.
1. Fiziki Tullanış: Bu mənada "tullanış" sözü, bir cismin və ya canlı varlığın qısa müddət ərzində yer səthindən ayrılıb yenidən ona qayıdışı kimi başa düşülür. Bu hərəkət müxtəlif səbəblərdən baş verə bilər: əzələ gücü ilə (məsələn, insanın tullanması, heyvanın sıçraması), xarici qüvvənin təsiri ilə (məsələn, topun tullanması, atlamanın nəticəsi olaraq tullanma), və ya elastikliyin sayəsində (məsələn, elastik bir materialın tullanması). İdman növlərində (gimnastika, atletika, akrobatika) müxtəlif tullanış növləri mövcuddur və bunlar həm texniki xüsusiyyətlərinə, həm də yerinə yetirilmə üsuluna görə fərqlənirlər. Məsələn, “İdman tirində tullanış” deyərkən müəyyən bir texniki tullanış üsulunu nəzərdə tuturuq.
2. Metaforik Tullanış: "Tullanış" sözü məcazi mənada da işlədilə bilər. Məsələn, "inkişafda tullanış" ifadəsi sürətli və əhəmiyyətli bir irəliləyişi göstərir. Bu halda fiziki hərəkət yox, keyfiyyət dəyişikliyi nəzərdə tutulur.
3. Qaz və Mayenin Tullanışı: Lüğətdə qeyd olunduğu kimi, "tullanış" qaz və ya mayenin quyudan fasilələrlə vaxtaşırı çıxması, dışarı vurmasını da ifadə edə bilər. Bu, geoloji proseslərlə əlaqəli bir hadisədir və hidravlik təzyiqin nəticəsidir. Bu mənada, "tullanış" daha çox "fışqırma", "atılma" sözləri ilə sinonimdir.
Etimologiya: "Tullanış" sözü, "tullanmaq" felindən törəmişdir və "-ış" məsdər şəkilçisi ilə əmələ gəlmişdir. "Tullanmaq" sözünün kökü türk dillərinə xasdır və qədim türk dillərindən miras qalmışdır.
Cümlədə işlənmə nümunələri:
- Atçının əla tullanışı hər kəsi heyran etdi.
- Neft quyusundan neftin tullanışı müşahidə olundu.
- İqtisadiyyatda son illər ərzində əhəmiyyətli bir inkişaf tullanışı yaşandı.
- Uşaq sevincindən yerindən tullanış etdi.