“Tutaq” sözü Azərbaycan dilində geniş işlənən bir əvəzlikdir. Funksional olaraq şərti əlaqə bağlayıcısı və ya konsepsiya ifadə edən bir söz birləşməsidir. "Bax tutalım ki" ifadəsi ilə sinonim olaraq istifadə olunur və bir fərziyyə, ehtimal, mümkün bir vəziyyət və ya nümunə ifadə edir. Həm də bir mühakimənin, arqumentin və ya təklifin əsasını qurmaq üçün istifadə oluna bilər. Bu əsasən, müəyyən bir hadisənin baş vermə ehtimalını nəzərə alaraq müzakirənin axarını dəyişdirmək üçün istifadə olunur. Sözün əsas məqsədi həmsöhbətdə müəyyən bir vəziyyəti təsəvvür etmək və o vəziyyətə əsasən cavab verilməsini təmin etməkdir.
Mənası, kontekstdən asılı olaraq müxtəliflik göstərə bilsə də, ümumi məna fərziyyə və ya ehtimal üzərində qurulur. Məsələn, "Tutaq ki, yağış yağdı" cümləsində yağışın yağması gerçək bir həqiqət kimi deyil, bir fərziyyə olaraq təqdim edilir. "Tutaq ki, sən pul tapsan, nə edərsən?" cümləsində isə "tutaq ki" ifadəsi ehtimal olunan bir vəziyyəti müzakirə mövzusuna çevirir.
Etimoloji baxımdan "tutaq" sözü "tutmaq" felindən törəmişdir. "Tutmaq" felinin "qəbul etmək", "nəzərə almaq", "fərz etmək" mənaları da vardır. Bu mənalar "tutaq" sözünün istifadəsindəki funksiyanı daha aydın şəkildə izah edir. Beləliklə, "tutaq" sözü "tutmaq" felinin mənalarından biri olan "fərz etmək" mənasını əks etdirərək, söhbətin kontekstində ehtimal olunan bir vəziyyəti qəbul etməyi, nəzərə almağı təklif edir.
Misal cümlələr:
- Tutaq ki, imtahanı keçə bilmədin, nə edəcəksən?
- Tutaq ki, sabah hava yağışlı olacaq, gəzintiyə getməyəcəyik.
- Tutaq ki, qazancımız artdı, daha böyük bir ev ala bilərik.
- Tutaq, mən səni görmədim. Sən nə edirsən?
Gördüyümüz kimi, "tutaq" sözü müxtəlif kontekstlərdə fərqli nüanslarla işlənə bilir, lakin əsas mənası həmişə fərziyyə və ya ehtimal üzərində qurulur.