izahlı lüğət 1 baxış 0 reaksiya Düzəliş

Tutuşmaq sözü Azərbaycan dilində geniş məna çalarlarına malik bir feldir. Lüğətlərdə əsasən "tutaqmaq" sözünün sinonimi kimi izah olunsa da, mənalar arasındakı incə fərqləri və istifadə kontekstini dəqiqləşdirmək lazımdır. "Tutaşmaq" daha çox fiziki bir əlaqənin, birləşmənin yaranmasını, bəzən də qarşıdurmanı bildirir. "Tutuşmaq" isə bu əlaqənin daha intensiv, hətta bir qədər qəfil və qızğın başlanğıcını vurğulayır.

Birinci məna ("bax tutaqmaq") fərdi qarşıdurma, dava, mübahisə, münaqişə kimi halları ifadə edir. Misal olaraq verdiyiniz cümlədə ("[Nazlı] bu saat Camalın qardaşı ilə tutuşacağını zənn edirdi. Ə.Əbülhəsən.") Nazlı, Camalın qardaşı ilə qızğın bir mübahisəyə, münaqişəyə girişəcəyini düşünür. Bu mənada "tutuşmaq" "dava etmək", "mübahisə etmək", "qıtıqlamağa başlamaq" kimi ifadələrlə sinonim ola bilər. "Tutuşmaq"ın bu mənasında qarşıdurmanın qızğınlığı, birdən-birə başlaması ön plana çəkilir.

İkinci məna ("alışmaq, yanmağa başlamaq, alışıbyanmaq") isə fiziki bir prosesi ifadə edir. Bu mənada "tutuşmaq", yanıcı bir materialın ateş tutması, alovlanması mənasını verir. Məsələn: "Quru otlar tez tutuşdu və geniş əraziyə yayıldı." Bu kontekstdə "tutuşmaq" "alışmaq", "yanmaq", "alovlanmaq" kimi sözlərlə eynimənalıdır. Ancaq "alışmaq"dan fərqli olaraq, "tutuşmaq" daha sürətli, daha qəfil başlayan bir prosesi ifadə edir. Alışıb-yanmaq prosesi daha uzunmüddətli, tutuşmaq isə bu prosesin qəfil başlanğıcını bildirir.

Qeyd edək ki, "tutuşmaq" sözünün hər iki mənası da kontekstə əsasən dəqiqləşdirilir. Cümlənin quruluşundan və ətrafdakı sözlərdən asılı olaraq mənası dəqiqləşir. Dilçilik baxımından maraqlı bir nümunədir ki, bu söz məcazi və həqiqi mənaları birləşdirərək semantik genişliyini göstərir. Həm fiziki hadisələri, həm də insan davranışlarını təsvir edə bilir.

Söz-söhbət (0)

Bu haqda yaz