Ucaboy sözü Azərbaycan dilində "boyu uca, boylu-buxunlu, qədd-qamətli" mənasında işlənən sifətdir. Bu söz, əsasən, bir insanın boyunun hündürlüyünü ifadə etməklə yanaşı, eyni zamanda, onun ümumi bədən quruluşunun harmoniyasını, gözəl və düzgün quruluşunu da nəzərdə tutur. Yəni, sadəcə boyun uzunluğu deyil, həm də bədənin proporsional olması, qamətinin düzgün və gözəl olması ucaboyluq anlayışının tərkib hissəsidir. "Boylu-buxunlu" ifadəsi ilə sinonim olsa da, "ucaboy" daha çox estetik bir keyfiyyət daşıyır və "uzun boylu" ifadəsindən daha təsirli və rəngarəngdir.
Sözün mənşəyi "uca" və "boy" sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlmişdir. "Uca" sözü "yüksək, hündür, ucalıq, şərəf" mənalarını ifadə edən köhnə türk sözüdür. "Boy" isə "boy uzunluğu, boy ölçüsü, bədən quruluşu" mənasında işlənən, türk dillərindən gələn bir söz olub, insanın hündürlüyünü, qamətini ifadə edir. Bu iki sözün birləşməsi nəticəsində əmələ gələn "ucaboy" sözü, boyun hündürlüyünün gözəllik və qamət baxımından ifadəsini verir.
Cümlədə istifadəsinə nümunələr:
- O, ucaboy, ədalətli və qətiyyətli bir insan idi.
- Ucaboy qız, əlindəki kitabla küçədə gəzirdi.
- Ucaboy oğlan, basketbol komandasının ən yaxşı oyunçusu idi.
- Əmi ucaboy, gərdənli, qarasaqqal, xoşsima bir kişi idi. (Bu misalda ucaboyluq, digər xüsusiyyətlərlə birlikdə, şəxsin ümumi təsvirini tamlayır və onun müsbət xarakterini vurğulayır.)
Qeyd etmək lazımdır ki, "ucaboy" sözü əsasən müsbət konnoatasiya daşıyır və insanın gözəl və hündür boyunu ifadə etmək üçün işlədilir. Lakin, bəzi hallarda, məzmuna və kontekstdən asılı olaraq, insanın hündürlüyünü vurğulamaq üçün neytral və ya hətta mənfi mənada da istifadə oluna bilər. Məsələn, “O qədər ucaboy idi ki, otağın tavanına dəyirdi” cümləsində ucaboyluq bir qədər əlverişsiz bir xüsusiyyət kimi təsvir olunur.